- mram.gov.mn
- nea.gov.mn
- keestrackmongolia.mn
- erdenetmc.mn
- southgobi.mn
- mininginvestment.mn
- infomine.mn
- pam.gov.mn
- mn.mno.mn
- mmc.mn
- tsairt.mn
- energyresources.mn
- mongolgazar.mn
- monpolymet.mn
- international.mcs.mn
- erdenesmgl.mn
- tavantolgoi.mn
- mm.gov.mn
- tananimpex.mn
- investor.mn
- entree.mn
- mpi.mn
- absolutemining.mn
- adamasmining.mn
- uuluurhai.mn
- boroogold.mn
- sbt.mn
- ot.mn
- donbass.mn
- tanilgroup.mn
- baganuurmine.mn
- monmag.mn
- mining.mn
- cylpro.mn
- ewater.mn
- mera.mn
- digdog.mn
- guum.mn
- amc.mn
- miningmongolia.mn
- eitimongolia.mn
- mak.mn
- mongoliandiamondtool.mn
- lme.com
- altanrio.com
- bloomberg.com
- infomine.com
- sharyngol.com
- umamisf.com
- cengeolab.com
- noyonshish.com
- zamineservices.com
- tumurlug.e-darkhan.com
- mongolianminingjournal.com
- mnmining.net
Ж.ГАНБААТАР: “АРЕВА” УРАН ОЛБОРЛОЖ ЭХЭЛБЭЛ ИРГЭНИЙ ДАЙН БОЛНО
Тун удахгүй "Арева” компани уран олборлож эхлэх гэж байгаа. Үүнтэй холбогдуулан ураны аюул, эрсдэлийн талаар Байгаль орчны иргэний зөвлөлийн хяналтын хороон дарга Ж.Ганбаатартай ярилцлаа.
-Арева компани 2015 оны аравдугаар сард 2017 оны зун хүртэл ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулахгүй хэмээн амлалт өгөөд байсан. Гэхдээ энэ амлалт төдий зүйл байсан байна. Хэдийгээр дөрөвдүгээр сарын 20-нд эхлүүлнэ, уусган баяжуулах үйл ажиллагаа биш бэлтгэл ажлыг хийж байгаа гэж мэдэгдэж байна. Гэхдээ эдэнд итгэх аргагүй аймшигтай хуурамч компани л даа. 2010 оны зургадугаар сараас аравдугаар сар хүртэл нийт 20-иод цооногоос 2,5 тонн шар нунтаг олборлоод авчихсан байгаа. Энэ нь өнөөдрийг хүртэл Улаанбадрахын нутаг дэвсгэр дээр дөрвөн чингэлэгт хадгалагдаад байж байгаа гэж мэдээлж байгаа боловч яг үнэндээ эдгээр чингэлэгт юу хадгалж байгааг нь хэн ч мэдэхгүй. Тэгэхээр 2017 оны зун хүртэл хойшлуулсан гэж байгаа боловч одоо дөрөвдүгээр сарын 20-нд олборлоод эхэлбэл үүнээс гарах хог хаягдлаа өмнө нь туршилтын олборлолт хийхдээ хаяж байсан өнөөх газартаа булж орхих байх.Тэгвэл 2010 оноос хойш төрсөн ургийн гажигтай мал, амьтны асуудал дуусаагүй байхд дахиад л нэг цөмийн бөмбөг шиг юм дэлбэлж хаях гэж байна. Тэгэхээр энэ бүгдийг таслан зогсоохын тулд иргэний нийгмийн байгууллагууд ёс зүйтэй тэмцэнэ. Гэхдээ "Арева” үнэхээр үйл ажиллагаагаа эхлүүлбэл иргэний дайны хэмжээний юм болно.
-"Арева” компани сонгуулиас өмнө олборлолтоо хийх сонирхолтой байх шиг байна?
-Мэдээж хэрэг "Арева”-гийнхан зун болох УИХ-ын сонгуулиас өмнө олборлолтын үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх маш их сонирхолтой байгаа. Яагаад гэвэл сонгуулиар нөхдүүд уран олборлуулахгүй гэдэг амлалт өгч, шоу хийх сонирхол их байгаа. Ингэвэл тэдэнд цаг хугацаа алдахаас эхлүүлээд асуудал үүснэ л дээ. Тиймээс энэ процессийг яаралтай эхлүүлэхээр улайран зүтгээд байгаа юм л даа.
-Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн онд Франц улсад ажлын айлчлал хийхээр очихдоо "Арева”-д ашиглалтын лиценз бэлэглэсэн гэж та өмнө нь ярьж байсан энэ талаараа тодруулаач?
-Ноён Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2015 оны тавдугаар сард Франц улсад ажлын айлчлал хийгээд ирэхдээ "Арева”-д ашиглалтын лиценз өгсөн байдаг. Энэ нь тус компанийг шүүх дээр унагаах маш том үндэслэл болно гэж би харж байгаа. Тодруулбал хайгуулын үед гарсан үндсэн фактууд нь өөрийг нь унагах хангалттай шалтгаан болж өгнө.
-Яг энэ асуудлаар шүүхэд хандсан байгаа юу?
-Шүүхэд албан ёсоор хандаагүй байгаа. Орон нутгийн иргэдээс итгэмжлэх эрх ирсэн тохиолдолд хандах боломж үүснэ. Яагаад иргэд нь өөрсдөө шүүхэд албан ёсоор хандахгүй байна вэ гэвэл "Арева” Дорноговь аймгийн Улаанбадрах, Зүүнбаян сумдад үйл ажиллагаа явуулсны хор хөнөөлөөр хүн мал, амьтны эрүүл мэндэд хэрхэн сөргөөр нөлөөлж байгаа мэдээлэл нь тухайн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр зураг хөрөгтэйгөө хангалттай цацагдаж байсан. Гэвч одоогоор маш цөөхөн газар бодит байдлын мэдээллийг хүргэж байна л даа. Энэ гамшиг өнөөдөр яг хэвээрээ байгаа. Яагаад энэ мэдээллүүд гарахаа больсон бэ гэхээр "Арева” компани Улаанбадрах суманд хил хязгааргүй малын эмч нар байгууллагыг 1.1 тэрбум төгрөгөөр ажиллуулж эхэлсэн.
-Энэ ямар учиртай байгууллага вэ?
-Тухайн үед мал, амьтны урагт сөргөөр нөлөөлж, гүний усанд химийн хортой бодис илэрчихээд байхад Засгийн газар, Цөмийн энергийн газрынхан тийм зүйл огт байхгүй хэмээн мэдээлж байсан ч одоо энэ бүхнийг нуухын тулд "Хил хязгааргүй малын эмч нар” байгууллагыг 1.1 тэрбум төгрөгөөр авч ажиллуулж байгаа юм. Энэ байгууллага юу хийдэг вэ гэхээр тухайн бүс нутагт мал амьтан үхэж үрэгдвэл маш хурдан очиж цэвэрлэдэг, нуун далдлах үйл ажиллагаа хийж байгаа юм.
-Иргэний нийгмийн байгууллагууд маш их тэмцэл өрнүүлдэг. Та бүхний энэ тэмцлийг төрийн байгууллагууд, тухайлбал орон нутгийн засаг захиргаанаас хэрхэн дэмждэг вэ?
-"Арева” компани халамжийн үйл ажиллагаа явуулахын хажуугаар орон нутгийн удирдлагуудыг худалдаж авдаг.Үүний нэг нотолгоо бол Дорноговь аймгийн Засаг дарга тухайн компани дээр очихдоо эхэлж ярьж, цаг авдаг. Улаанбадрах сумын Засаг дарга очихдоо мессеж бичиж хичнээн хүнтэй ямар ажлаар явж буйгаа дуулгадаг. Ийм болчихсон хүмүүс бидэнтэй хамтарч ажиллана гэж үү? Үүнийг батлахад маш амархан. Анх 19 тугал учир битүүлэг шалтгаанаар үхэхэд, мэргэжлийн байгууллагынхан химийн хорт бодист хордсон гэдгийг тогтоосон байдаг. Гэтэл Цөмийн эергийн газрын тухайн үеийн дарга Тэгшбаяр гэдэг хүн тус компаниас болоогүй гэдэг ганцхан үг л хэлсэн байдаг юм. Уг нь иргэний нийгмийн байгууллагууд мэргэжлийн хүмүүстэй хамтран химийн хорт бодист хордсон гэдгийг тогтоочихсон байсан шүүдээ. Үүнээс гадна Засгийн газрын мэдээллийн сайт дээр нэг хоногийн дотор үг алга болсон тохиолдол байдаг. Ажлын хэсгийнхнийг тайлангаа нэг бүрчлэн тайлагнахыг шаардсан одоо болтол тайлагнаагүй. Мөн "Арева”гийнхантай иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллүүд нүүр нүүрээ харалцаж уулзахыг олон удаа хүссэн. Нэг ч удаа уулзаж байгаагүй. "Арева”-г ярихаар л Засгийн газар ярьж эхлээд өмнөөс нь тайлбар тавиад байдаг. Гэтэл өнөөдөр гүний усанд синцел илэрчихсэн байхад юу ч хэлэхгүй сууж л байна.
-Саяхан Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Дорноговь аймагт ажиллаад ирсэн. Энэ үеэр ураны асуудлаар иргэд санал дэвшүүлсэн гэж байсан энэ талаар?
- Хамгийн сүүлийн ноцтой баримт гэвэл Ерөнхий сайдыг Дорноговь аймагт ажиллах үеэр иргэдийн зүгээс "Арева”-тай холбоотой ганц л асуудлыг тавьж байсан. Юу гэхээр Дорноговь аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг "Кожеговь” яагаад орон нутгаас сүү цагаан идээ, мах шөл хүнсээ авдаггүй юм бэ гэхэд Ерөнхий сайд хоёрхон л үг хэлсэн. "Кожеговь”-ийг орон нутгаас хүнсний хэрэгцээгээ ханга гэж хэлж байгаа” гэж. Засгийн газрынх нь тэргүүн нь өөрөө үүнийг мэддэг байсан. Одоо хэр шийдвэрлэж орон нутгаас хүнс авахуулж, хөрөнгө оруулалт хийлгэж чадаагүй. Үүнээс гадна "Кожеговь”-д Францчууд өөрсдөө ажилладаггүй.Тэнд нутгийн залуусыг бээлийнээс өөр хамгаалалтгүй цацраг идэвхт бодистой ажиллуулж байх жишээний. Тэд өөрсдөө хортой гэдгийг нь мэдээд хүнсээ ч тэр өөрийн хүмүүсээ ч тэнд ажиллуулахгүй байна л даа.
-Манай улс цөмийн аюулгүй ажиллагааны конвенцид нэгдэн орох тухай асуудлыг ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулж шийдвэрлэх гэж үзлээ. Иргэний нийгмийн байгууллагууд нэлээд тэмцлээ. Ер нь манай улс эдгээр конвенцид нэгдэн орвол ямар үр дагавар гарах вэ?
-Цөмийн аюулгүй ажиллагааны тухай олон улсын конвенцид нэгдсэнээр үүсэх эрх, үүргийн хамгийн том асуудал нь Монголоос уран олборлож экспортолсон тохиолдолд цөмийн станцын хаягдал шаарыг манайд булшлах эрх зүйн орчин үүсэж байгаа юм. Өмнө нь Мардайн ордоос уран гаргаж байсан ч түүний хог хаягдлыг эргүүлж, оруулж ирэх эрхзүйн орчин байгаагүй. Харин Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумаас 2017 онд Францын Арева компанийн баяжуулах аргаар олборлох ураны шар нунтгийн асуудал энэ бүх эрхзүйн орчны үндсэн суурь болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, экспортолсон ураныг баяжуулж цөмийн түлш болгоод атомын цахилгаан станцад хэрэглэснээр цөмийн шаар болж, түүнийг эргүүлээд Монголд оруулж ирэх үүрэг хүлээх юм. Эрхийн хувьд тухайн үйл ажиллагааг үнэн зөв, технологийн дагуу, мэдээ тайлан нь зөв гарч байгаа эсэхийг олон улсын шинжээчдийн багаар хянуулах эрх үүсэж байгаа юм. Энэ нь мэдээлэл солилцох бааз болно. Хамтын ажиллагаа үүсэж буй мэт харагдах ч үндсэн агуулгаараа ураны олборлолтоос үүсэх цөмийн шаарыг Монгол улсад үүрд булшлахаар оруулж ирэх үүрэг хүлээж яасан ч болохгүй гэж иргэний нийгмийн байгууллагууд үзэж байгаа юм. Бид 2009 оноос энэ талаар ярьж уран бол аюултай, түүнээс гарах цөмийн хог шаар нт илүү хор хөнөөлтэй гэдгийг ойлгуулахын тулд иргэдэд мэдээлэл өгөх зорилгоор олон удаа жагсаал цуглаан зохион байгуулсан.
-Тэгэхээр энэ конвенцид нэгдэн орох асуудлыг ийн тавьж байгаа нь цаанаа ямар нэгэн захиалагчтай гэж харагдаж байна. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?
-Энэ бүхэн бусдын захиалгаар өрнөж байгаа үйл явдал мөн л дөө. Монголоос яаж ийгээд ураныг гаргах сонирхол "Арева” компанид бий. Энэ нь ураны шаарыг манайд эргүүлж оруулах, булшлах эрх зүйн орчин автоматаар үүсээд байна гэсэн үг. Үүнийг цаг хугацаагаар нь аваад үзвэл, 1997 онд өргөн барьсан олон улсын конвенцийг 2005 онд шинэчилсэн. Өнөөдрийг хүртэл манай улс дээрх конвенцид нэгдээгүй. Нэгдэх шаардлага байгаагүй. Учир нь Монгол улсад атомын цахилгаан станц, цөмийн хог шаар байхгүй. Харин эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, уул уурхайд ашигладаг бага оврын буюу ядуу улс орон ашигладаг цөмийн жижиг ректерүүдэд хэрэглэдэг цацраг идэвхт бодисын хаягдал байдаг. Түүнийг Нисэхийн Айдсын даваанд Цөмийн энергийн комиссын хяналтад хадгаладаг. Тиймээс Монгол улс одоохондоо цөмийн шаарын асуудлаар эрсдэл хүлээх шаардлагагүй. Яагаад гэнэт гурван кноцвенци, нэг протоколыг УИХ-д өргөн барив. Үүний цаана ямар ашиг сонирхол байна гэсэн асуудал гарч ирнэ. НҮБ-ын индрээс Монгол улсын Ерөнхийлөгч үг хэлэхдээ Монгол улс цөмийн зэвсэггүй орон гэдгээ баталгаажуулсан. Тэгвэл энэ гурван конвенцийн нэг нь энэ асуудлыг баталгаажуулсан. Үүнийг батлахдаа цаана нь хоёр конвенци, нэг протколыг зүтгүүлж байгаа юм. Тэр нь энэ цөмийн шаар буюу цөмийн циклийг эргүүлэх ашиг сонирхол байгаа юм.
-Конвенцийн үүрэгт уран олборлосон улс орон руу буцаах талаар тодорхой тусгасан зүйл заалт байна уу?
-АНУ,Австрали, Япон зэрэг хөгжингүй орнууд атомын цахилгаан станцынхаа цөмийн хог шаарыг яаж ч чадахгүй хадгалаад байж байна. Цөмийн шаарыг булшлах ёстой. Тэд булшлах хүртлээ хадгалах ямар процесс байгааг судалж манай улсын уудам газар нутгийг цөмийн хаягдал булшлах боломжтой газар гэдгээр онцолж байгаа юм. Монгол улс өндөрлөг, ус чийг багатай, хуурай цаг агаар цөмийн урвалыг тодорхой газрын гүнд барих тектоник хавтангийн нягтралыг ашигтай гэж хараад байгаа хэрэг. Гэхдээ цөмийн хог хаягдлыг үүрд булшлах ямар ч боломж дэлхий нийтэд байхгүй. Тиймээс хөгжиж буй болон хөгжил буурай орныг олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн оруулснаараа тэнд эрх эдлэх боломж харагдаж байгаа боловч үүрэг болгосон зүйл заалтад нь "Цацраг идэвхт бодисыг анх үүссэн газартаа эргэж очиход итгэлтэй бай” гэсэн зүйл, заалт байгаа юм. Орчуулагч нар үүнийг сайн анзаарсан. "Итгэлтэй бай гэсэн үгийг ард иргэд анзаарахгүй өнгөрнө гэж ойлгоод байгаа. Тийм юм байхгүй. Эрдэмтэн мэргэд энэ гурван конвенци, протколыг уншиж үзээд ямар их эрсдэл, ашиг сонирхол ард нь нуугдаж байгааг ойлгосон.
Цөмийн энергийн хууль, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд суулгасан цөмийн цикль гэх асуудлыг Монголд эрт орой хэзээ нэгэн цагт эхлүүлэхээр зэхэж байгаа гаднын эдийн засгийн алуурчдын ашиг сонирхол, гар хөл болсон хүмүүс УИХ, Засгийн газарт орж Монгол Улсыг золиосонд тавих гээд байна. Цөмийн шаарыг авчирч булшилснаар тэдэнд маш их хэмжээний мөнгө харагдаад байна. Ялангуяа Японы Фукушимагийн цөмийн станцын шаар буюу цацраг идэвхт бодисын хаягдлыг булшилж чадахгүйгээс дэлхий нийтээс тусламж гуйж байна. Тэр цөмийн хаягдлыг өөрийн газар нутагт авчирч булшилснаар улс төрчдөд 19-21 тэрбум ам.долларын ашиг сонирхол байгаа. Энэ бол зүгээр л эдийн засгийн алуурчдын өгөөш. Яагаад гаднын улсад булшлах гээд мөнгө санал болгоод байна гэхээр цөмийн хог хаягдал нь шийдэж болохгүй эрсдэл, гамшгийг бий болгодог. Хөгжингүй орнууд яагаад эрчим хүчийг хямд үнээр хэрэглэчихээд гарсан хортой хог хаягдлаа хөгжил буурай орнуудад булшлах ёстой гэж. Бидэнд цөмгүйгээр хөгжих маш олон боломж бий.
-"Арева” уран олборлож эхлээд ирэх жилийн зунаас экспортод гаргана гэж байгаа. Тэгэхээр хог хаягдлыг хэзээ буцаах бол?
-Импортлогч улс г ураныг ашиглачихаад хог хаягдлыг эргүүлж авчирна гэсэн зүйл байхгүй. Манай улсаас уран экспортод гаргахад дүйцүүлэх хэмжээгээр зөрүүлээд хаягдал оруулж ирнэ. Гадагшаа нэг тонн уран гаргалаа гэхэд танайд 100 кг хаягдал өгье гэвэл нэг тонн, 100 кг-ын зөрүүнд тоглуулчихаж байгаа юм. Тонн уран өгчихөөд 100 хан кг хог авлаа гэтэл үнэндээ тэр нь хэдэн зуун мянган цацраг идэвхт бодис ялгаруулж, хордуулах хүчин чадалтай. Яагаад гэвэл цацраг идэвхт бодис үнэр, амтгүй мэдрэх эрхтэнд нөлөөлөхгүй. Харин таны геньд өөрчлөлт оруулна.
-Ээлжит бус чуулган зарласан үед ТББ-ууд жагсаал хийж ордны орчимд барилгын шар оохор цацаж, багагүй сандаргасан. Ер нь шар нунтаг гэж яг юу юм бэ?
-Та бүхэн тэр өдөр болсон бүх зүйлийг сайн санаж байгаа байх. Бид зүгээр л цочроо өгөх гэж барилгын шар оохор цацсан юм. Тэгэхэд манай эрх мэдэлтнүүд яасан их айж сандар ваа. Баруун хаалган дээр болсон үйл явдлыг сонсоод л зүүн хаалгаараа машинтай машингүй, явган нүцгэн гүйж гарч зугтаад л, онцгой байдал, хүчнийхнийг дуудаж ямар их сүрийг бадруулав. Өөрсдөө шар нунтаг гэдэг зүйл юу болох, ямар их аюултай гэдгийг энэ үйлдлээрээ батлаад өгчихсөн. Тэр "Цөмийн энергийн газар”-ын дарга байсан Н.Тэгшбаяр гэж нөхөр шар нунтгийг идэж ч болно гэж ярьж байсан юм. Тэгвэл одоо өөрөө идээд үзүүлчих хэрэгтэй шүү дээ.
Ураны шар нунтаг гэж нэрлээд байгаа нь ураны баяжмалыг хэлдэг, тэр нь 70 хувийн уран агуулагддаг. Үүнийг олборлох явцад асар их цацраг орчинд алдагдаж байдаг ба үүнийг хянах боломж бараг байдаггүй.Салхины доод талын хүмүүс амьтад уурхайгаас ялгардаг радон хийгээр байнга бас хордож байдаг. Иймд ураны шар нунтаг олборлолт нь орчин тойронг сүйтгээд зогсохгүй байгалийн бүх амьд бие организмд генийн өөрчлөлт авч ирдэг асар их хор хөнөөлтэй.
Ярилцсанд баярлалаа
-Арева компани 2015 оны аравдугаар сард 2017 оны зун хүртэл ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулахгүй хэмээн амлалт өгөөд байсан. Гэхдээ энэ амлалт төдий зүйл байсан байна. Хэдийгээр дөрөвдүгээр сарын 20-нд эхлүүлнэ, уусган баяжуулах үйл ажиллагаа биш бэлтгэл ажлыг хийж байгаа гэж мэдэгдэж байна. Гэхдээ эдэнд итгэх аргагүй аймшигтай хуурамч компани л даа. 2010 оны зургадугаар сараас аравдугаар сар хүртэл нийт 20-иод цооногоос 2,5 тонн шар нунтаг олборлоод авчихсан байгаа. Энэ нь өнөөдрийг хүртэл Улаанбадрахын нутаг дэвсгэр дээр дөрвөн чингэлэгт хадгалагдаад байж байгаа гэж мэдээлж байгаа боловч яг үнэндээ эдгээр чингэлэгт юу хадгалж байгааг нь хэн ч мэдэхгүй. Тэгэхээр 2017 оны зун хүртэл хойшлуулсан гэж байгаа боловч одоо дөрөвдүгээр сарын 20-нд олборлоод эхэлбэл үүнээс гарах хог хаягдлаа өмнө нь туршилтын олборлолт хийхдээ хаяж байсан өнөөх газартаа булж орхих байх.Тэгвэл 2010 оноос хойш төрсөн ургийн гажигтай мал, амьтны асуудал дуусаагүй байхд дахиад л нэг цөмийн бөмбөг шиг юм дэлбэлж хаях гэж байна. Тэгэхээр энэ бүгдийг таслан зогсоохын тулд иргэний нийгмийн байгууллагууд ёс зүйтэй тэмцэнэ. Гэхдээ "Арева” үнэхээр үйл ажиллагаагаа эхлүүлбэл иргэний дайны хэмжээний юм болно.
-"Арева” компани сонгуулиас өмнө олборлолтоо хийх сонирхолтой байх шиг байна?
-Мэдээж хэрэг "Арева”-гийнхан зун болох УИХ-ын сонгуулиас өмнө олборлолтын үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх маш их сонирхолтой байгаа. Яагаад гэвэл сонгуулиар нөхдүүд уран олборлуулахгүй гэдэг амлалт өгч, шоу хийх сонирхол их байгаа. Ингэвэл тэдэнд цаг хугацаа алдахаас эхлүүлээд асуудал үүснэ л дээ. Тиймээс энэ процессийг яаралтай эхлүүлэхээр улайран зүтгээд байгаа юм л даа.
-Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн онд Франц улсад ажлын айлчлал хийхээр очихдоо "Арева”-д ашиглалтын лиценз бэлэглэсэн гэж та өмнө нь ярьж байсан энэ талаараа тодруулаач?
-Ноён Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2015 оны тавдугаар сард Франц улсад ажлын айлчлал хийгээд ирэхдээ "Арева”-д ашиглалтын лиценз өгсөн байдаг. Энэ нь тус компанийг шүүх дээр унагаах маш том үндэслэл болно гэж би харж байгаа. Тодруулбал хайгуулын үед гарсан үндсэн фактууд нь өөрийг нь унагах хангалттай шалтгаан болж өгнө.
-Яг энэ асуудлаар шүүхэд хандсан байгаа юу?
-Шүүхэд албан ёсоор хандаагүй байгаа. Орон нутгийн иргэдээс итгэмжлэх эрх ирсэн тохиолдолд хандах боломж үүснэ. Яагаад иргэд нь өөрсдөө шүүхэд албан ёсоор хандахгүй байна вэ гэвэл "Арева” Дорноговь аймгийн Улаанбадрах, Зүүнбаян сумдад үйл ажиллагаа явуулсны хор хөнөөлөөр хүн мал, амьтны эрүүл мэндэд хэрхэн сөргөөр нөлөөлж байгаа мэдээлэл нь тухайн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр зураг хөрөгтэйгөө хангалттай цацагдаж байсан. Гэвч одоогоор маш цөөхөн газар бодит байдлын мэдээллийг хүргэж байна л даа. Энэ гамшиг өнөөдөр яг хэвээрээ байгаа. Яагаад энэ мэдээллүүд гарахаа больсон бэ гэхээр "Арева” компани Улаанбадрах суманд хил хязгааргүй малын эмч нар байгууллагыг 1.1 тэрбум төгрөгөөр ажиллуулж эхэлсэн.
-Энэ ямар учиртай байгууллага вэ?
-Тухайн үед мал, амьтны урагт сөргөөр нөлөөлж, гүний усанд химийн хортой бодис илэрчихээд байхад Засгийн газар, Цөмийн энергийн газрынхан тийм зүйл огт байхгүй хэмээн мэдээлж байсан ч одоо энэ бүхнийг нуухын тулд "Хил хязгааргүй малын эмч нар” байгууллагыг 1.1 тэрбум төгрөгөөр авч ажиллуулж байгаа юм. Энэ байгууллага юу хийдэг вэ гэхээр тухайн бүс нутагт мал амьтан үхэж үрэгдвэл маш хурдан очиж цэвэрлэдэг, нуун далдлах үйл ажиллагаа хийж байгаа юм.
-Иргэний нийгмийн байгууллагууд маш их тэмцэл өрнүүлдэг. Та бүхний энэ тэмцлийг төрийн байгууллагууд, тухайлбал орон нутгийн засаг захиргаанаас хэрхэн дэмждэг вэ?
-"Арева” компани халамжийн үйл ажиллагаа явуулахын хажуугаар орон нутгийн удирдлагуудыг худалдаж авдаг.Үүний нэг нотолгоо бол Дорноговь аймгийн Засаг дарга тухайн компани дээр очихдоо эхэлж ярьж, цаг авдаг. Улаанбадрах сумын Засаг дарга очихдоо мессеж бичиж хичнээн хүнтэй ямар ажлаар явж буйгаа дуулгадаг. Ийм болчихсон хүмүүс бидэнтэй хамтарч ажиллана гэж үү? Үүнийг батлахад маш амархан. Анх 19 тугал учир битүүлэг шалтгаанаар үхэхэд, мэргэжлийн байгууллагынхан химийн хорт бодист хордсон гэдгийг тогтоосон байдаг. Гэтэл Цөмийн эергийн газрын тухайн үеийн дарга Тэгшбаяр гэдэг хүн тус компаниас болоогүй гэдэг ганцхан үг л хэлсэн байдаг юм. Уг нь иргэний нийгмийн байгууллагууд мэргэжлийн хүмүүстэй хамтран химийн хорт бодист хордсон гэдгийг тогтоочихсон байсан шүүдээ. Үүнээс гадна Засгийн газрын мэдээллийн сайт дээр нэг хоногийн дотор үг алга болсон тохиолдол байдаг. Ажлын хэсгийнхнийг тайлангаа нэг бүрчлэн тайлагнахыг шаардсан одоо болтол тайлагнаагүй. Мөн "Арева”гийнхантай иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллүүд нүүр нүүрээ харалцаж уулзахыг олон удаа хүссэн. Нэг ч удаа уулзаж байгаагүй. "Арева”-г ярихаар л Засгийн газар ярьж эхлээд өмнөөс нь тайлбар тавиад байдаг. Гэтэл өнөөдөр гүний усанд синцел илэрчихсэн байхад юу ч хэлэхгүй сууж л байна.
-Саяхан Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Дорноговь аймагт ажиллаад ирсэн. Энэ үеэр ураны асуудлаар иргэд санал дэвшүүлсэн гэж байсан энэ талаар?
- Хамгийн сүүлийн ноцтой баримт гэвэл Ерөнхий сайдыг Дорноговь аймагт ажиллах үеэр иргэдийн зүгээс "Арева”-тай холбоотой ганц л асуудлыг тавьж байсан. Юу гэхээр Дорноговь аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг "Кожеговь” яагаад орон нутгаас сүү цагаан идээ, мах шөл хүнсээ авдаггүй юм бэ гэхэд Ерөнхий сайд хоёрхон л үг хэлсэн. "Кожеговь”-ийг орон нутгаас хүнсний хэрэгцээгээ ханга гэж хэлж байгаа” гэж. Засгийн газрынх нь тэргүүн нь өөрөө үүнийг мэддэг байсан. Одоо хэр шийдвэрлэж орон нутгаас хүнс авахуулж, хөрөнгө оруулалт хийлгэж чадаагүй. Үүнээс гадна "Кожеговь”-д Францчууд өөрсдөө ажилладаггүй.Тэнд нутгийн залуусыг бээлийнээс өөр хамгаалалтгүй цацраг идэвхт бодистой ажиллуулж байх жишээний. Тэд өөрсдөө хортой гэдгийг нь мэдээд хүнсээ ч тэр өөрийн хүмүүсээ ч тэнд ажиллуулахгүй байна л даа.
-Манай улс цөмийн аюулгүй ажиллагааны конвенцид нэгдэн орох тухай асуудлыг ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулж шийдвэрлэх гэж үзлээ. Иргэний нийгмийн байгууллагууд нэлээд тэмцлээ. Ер нь манай улс эдгээр конвенцид нэгдэн орвол ямар үр дагавар гарах вэ?
-Цөмийн аюулгүй ажиллагааны тухай олон улсын конвенцид нэгдсэнээр үүсэх эрх, үүргийн хамгийн том асуудал нь Монголоос уран олборлож экспортолсон тохиолдолд цөмийн станцын хаягдал шаарыг манайд булшлах эрх зүйн орчин үүсэж байгаа юм. Өмнө нь Мардайн ордоос уран гаргаж байсан ч түүний хог хаягдлыг эргүүлж, оруулж ирэх эрхзүйн орчин байгаагүй. Харин Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумаас 2017 онд Францын Арева компанийн баяжуулах аргаар олборлох ураны шар нунтгийн асуудал энэ бүх эрхзүйн орчны үндсэн суурь болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, экспортолсон ураныг баяжуулж цөмийн түлш болгоод атомын цахилгаан станцад хэрэглэснээр цөмийн шаар болж, түүнийг эргүүлээд Монголд оруулж ирэх үүрэг хүлээх юм. Эрхийн хувьд тухайн үйл ажиллагааг үнэн зөв, технологийн дагуу, мэдээ тайлан нь зөв гарч байгаа эсэхийг олон улсын шинжээчдийн багаар хянуулах эрх үүсэж байгаа юм. Энэ нь мэдээлэл солилцох бааз болно. Хамтын ажиллагаа үүсэж буй мэт харагдах ч үндсэн агуулгаараа ураны олборлолтоос үүсэх цөмийн шаарыг Монгол улсад үүрд булшлахаар оруулж ирэх үүрэг хүлээж яасан ч болохгүй гэж иргэний нийгмийн байгууллагууд үзэж байгаа юм. Бид 2009 оноос энэ талаар ярьж уран бол аюултай, түүнээс гарах цөмийн хог шаар нт илүү хор хөнөөлтэй гэдгийг ойлгуулахын тулд иргэдэд мэдээлэл өгөх зорилгоор олон удаа жагсаал цуглаан зохион байгуулсан.
-Тэгэхээр энэ конвенцид нэгдэн орох асуудлыг ийн тавьж байгаа нь цаанаа ямар нэгэн захиалагчтай гэж харагдаж байна. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?
-Энэ бүхэн бусдын захиалгаар өрнөж байгаа үйл явдал мөн л дөө. Монголоос яаж ийгээд ураныг гаргах сонирхол "Арева” компанид бий. Энэ нь ураны шаарыг манайд эргүүлж оруулах, булшлах эрх зүйн орчин автоматаар үүсээд байна гэсэн үг. Үүнийг цаг хугацаагаар нь аваад үзвэл, 1997 онд өргөн барьсан олон улсын конвенцийг 2005 онд шинэчилсэн. Өнөөдрийг хүртэл манай улс дээрх конвенцид нэгдээгүй. Нэгдэх шаардлага байгаагүй. Учир нь Монгол улсад атомын цахилгаан станц, цөмийн хог шаар байхгүй. Харин эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, уул уурхайд ашигладаг бага оврын буюу ядуу улс орон ашигладаг цөмийн жижиг ректерүүдэд хэрэглэдэг цацраг идэвхт бодисын хаягдал байдаг. Түүнийг Нисэхийн Айдсын даваанд Цөмийн энергийн комиссын хяналтад хадгаладаг. Тиймээс Монгол улс одоохондоо цөмийн шаарын асуудлаар эрсдэл хүлээх шаардлагагүй. Яагаад гэнэт гурван кноцвенци, нэг протоколыг УИХ-д өргөн барив. Үүний цаана ямар ашиг сонирхол байна гэсэн асуудал гарч ирнэ. НҮБ-ын индрээс Монгол улсын Ерөнхийлөгч үг хэлэхдээ Монгол улс цөмийн зэвсэггүй орон гэдгээ баталгаажуулсан. Тэгвэл энэ гурван конвенцийн нэг нь энэ асуудлыг баталгаажуулсан. Үүнийг батлахдаа цаана нь хоёр конвенци, нэг протколыг зүтгүүлж байгаа юм. Тэр нь энэ цөмийн шаар буюу цөмийн циклийг эргүүлэх ашиг сонирхол байгаа юм.
-Конвенцийн үүрэгт уран олборлосон улс орон руу буцаах талаар тодорхой тусгасан зүйл заалт байна уу?
-АНУ,Австрали, Япон зэрэг хөгжингүй орнууд атомын цахилгаан станцынхаа цөмийн хог шаарыг яаж ч чадахгүй хадгалаад байж байна. Цөмийн шаарыг булшлах ёстой. Тэд булшлах хүртлээ хадгалах ямар процесс байгааг судалж манай улсын уудам газар нутгийг цөмийн хаягдал булшлах боломжтой газар гэдгээр онцолж байгаа юм. Монгол улс өндөрлөг, ус чийг багатай, хуурай цаг агаар цөмийн урвалыг тодорхой газрын гүнд барих тектоник хавтангийн нягтралыг ашигтай гэж хараад байгаа хэрэг. Гэхдээ цөмийн хог хаягдлыг үүрд булшлах ямар ч боломж дэлхий нийтэд байхгүй. Тиймээс хөгжиж буй болон хөгжил буурай орныг олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн оруулснаараа тэнд эрх эдлэх боломж харагдаж байгаа боловч үүрэг болгосон зүйл заалтад нь "Цацраг идэвхт бодисыг анх үүссэн газартаа эргэж очиход итгэлтэй бай” гэсэн зүйл, заалт байгаа юм. Орчуулагч нар үүнийг сайн анзаарсан. "Итгэлтэй бай гэсэн үгийг ард иргэд анзаарахгүй өнгөрнө гэж ойлгоод байгаа. Тийм юм байхгүй. Эрдэмтэн мэргэд энэ гурван конвенци, протколыг уншиж үзээд ямар их эрсдэл, ашиг сонирхол ард нь нуугдаж байгааг ойлгосон.
Цөмийн энергийн хууль, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд суулгасан цөмийн цикль гэх асуудлыг Монголд эрт орой хэзээ нэгэн цагт эхлүүлэхээр зэхэж байгаа гаднын эдийн засгийн алуурчдын ашиг сонирхол, гар хөл болсон хүмүүс УИХ, Засгийн газарт орж Монгол Улсыг золиосонд тавих гээд байна. Цөмийн шаарыг авчирч булшилснаар тэдэнд маш их хэмжээний мөнгө харагдаад байна. Ялангуяа Японы Фукушимагийн цөмийн станцын шаар буюу цацраг идэвхт бодисын хаягдлыг булшилж чадахгүйгээс дэлхий нийтээс тусламж гуйж байна. Тэр цөмийн хаягдлыг өөрийн газар нутагт авчирч булшилснаар улс төрчдөд 19-21 тэрбум ам.долларын ашиг сонирхол байгаа. Энэ бол зүгээр л эдийн засгийн алуурчдын өгөөш. Яагаад гаднын улсад булшлах гээд мөнгө санал болгоод байна гэхээр цөмийн хог хаягдал нь шийдэж болохгүй эрсдэл, гамшгийг бий болгодог. Хөгжингүй орнууд яагаад эрчим хүчийг хямд үнээр хэрэглэчихээд гарсан хортой хог хаягдлаа хөгжил буурай орнуудад булшлах ёстой гэж. Бидэнд цөмгүйгээр хөгжих маш олон боломж бий.
-"Арева” уран олборлож эхлээд ирэх жилийн зунаас экспортод гаргана гэж байгаа. Тэгэхээр хог хаягдлыг хэзээ буцаах бол?
-Импортлогч улс г ураныг ашиглачихаад хог хаягдлыг эргүүлж авчирна гэсэн зүйл байхгүй. Манай улсаас уран экспортод гаргахад дүйцүүлэх хэмжээгээр зөрүүлээд хаягдал оруулж ирнэ. Гадагшаа нэг тонн уран гаргалаа гэхэд танайд 100 кг хаягдал өгье гэвэл нэг тонн, 100 кг-ын зөрүүнд тоглуулчихаж байгаа юм. Тонн уран өгчихөөд 100 хан кг хог авлаа гэтэл үнэндээ тэр нь хэдэн зуун мянган цацраг идэвхт бодис ялгаруулж, хордуулах хүчин чадалтай. Яагаад гэвэл цацраг идэвхт бодис үнэр, амтгүй мэдрэх эрхтэнд нөлөөлөхгүй. Харин таны геньд өөрчлөлт оруулна.
-Ээлжит бус чуулган зарласан үед ТББ-ууд жагсаал хийж ордны орчимд барилгын шар оохор цацаж, багагүй сандаргасан. Ер нь шар нунтаг гэж яг юу юм бэ?
-Та бүхэн тэр өдөр болсон бүх зүйлийг сайн санаж байгаа байх. Бид зүгээр л цочроо өгөх гэж барилгын шар оохор цацсан юм. Тэгэхэд манай эрх мэдэлтнүүд яасан их айж сандар ваа. Баруун хаалган дээр болсон үйл явдлыг сонсоод л зүүн хаалгаараа машинтай машингүй, явган нүцгэн гүйж гарч зугтаад л, онцгой байдал, хүчнийхнийг дуудаж ямар их сүрийг бадруулав. Өөрсдөө шар нунтаг гэдэг зүйл юу болох, ямар их аюултай гэдгийг энэ үйлдлээрээ батлаад өгчихсөн. Тэр "Цөмийн энергийн газар”-ын дарга байсан Н.Тэгшбаяр гэж нөхөр шар нунтгийг идэж ч болно гэж ярьж байсан юм. Тэгвэл одоо өөрөө идээд үзүүлчих хэрэгтэй шүү дээ.
Ураны шар нунтаг гэж нэрлээд байгаа нь ураны баяжмалыг хэлдэг, тэр нь 70 хувийн уран агуулагддаг. Үүнийг олборлох явцад асар их цацраг орчинд алдагдаж байдаг ба үүнийг хянах боломж бараг байдаггүй.Салхины доод талын хүмүүс амьтад уурхайгаас ялгардаг радон хийгээр байнга бас хордож байдаг. Иймд ураны шар нунтаг олборлолт нь орчин тойронг сүйтгээд зогсохгүй байгалийн бүх амьд бие организмд генийн өөрчлөлт авч ирдэг асар их хор хөнөөлтэй.
Ярилцсанд баярлалаа
Ж.ГАНБААТАР: “АРЕВА” УРАН ОЛБОРЛОЖ ЭХЭЛБЭЛ ИРГЭНИЙ ДАЙН БОЛНО
Та Like дарж уул уурхайн мэдээллийг өдөр болгон facebook-ээр дамжуулан авах боломжтой
URL:
Сэтгэгдлүүд:
Сэтгэгдэл нэмэх
Шинэ мэдээ
Санал асуулга
Тавантолгойн хувьцааг иргэдэд бэлнээр тараах нь зөв үү?
Ханшийн мэдээ
Гадаад хувьцаа
| Нью йоркын хөрөнгийн бирж | ||
| Нэр | Хаалт | Өөрчлөлт |
| BHP Billiton Ivanhoe Mines |
90.53 23.3 |
1.44 0.00 |
| Австралийн хөрөнгийн бирж | ||
| Нэр | Хаалт | Өөрчлөлт |
| General Mining Corp Aspire Mining Limited |
0.145 0.52 |
0.00 -0.02 |
| Лондонгийн хөрөнгийн бирж | ||
| Нэр | Хаалт | Өөрчлөлт |
| Petro Matd Limited polo Resources Limited |
123.5 5.4 |
0.00 0.02 |
| Хонконгийн хөрөнгийн бирж | ||
| Нэр | Хаалт | Өөрчлөлт |
| Mongolian Mining Corporation Mongolia Energy |
9.59 1.14 |
0.00 -0.06 |
| Торонтогийн хөрөнгийн бирж | ||
Шинэ бүтээл
Металлын ханшийн мэдээ
Нүүрсний ханшийн мэдээ
Уул уурхайн ТОП 25 компани
Бүх эрх хуулиар Copyright © 2013 - 2017 | Ord.mn Монголын Уул Уурхайн Мэдээллийн Үндэсний Портал
Вэб сайтыг Aureola
Вэб сайтыг Aureola
