АНУ-ын холбоотон бус орны валют цор ганцаараа нөөцийн сагсанд багтлаа. Санхүүгийн одоогийн тогтолцоо сорилттой тулгарч буйг энэ нь илтгэхээс гадна уламжлалт бус тоглогчдын нөлөө хэр өссөнийг харуулав. Олон улсын валютын сангийн сагсанд юань багтсанаар дэлхийн эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх эхлэл тавигдаж байна. Яг одоо тэр чигт нь шууд доргиохгүй ч ирэх жилүүдэд ажиглагдах эдийн засгийн бүтцийн маш том өөрчлөлтийн суурь боллоо.

Эдийн засгийн бүтцийн маш том өөрчлөлтийн суурь боллоо

Анх 1969 онд ОУВС-гаас "зээлжих тусгай эрх” буюу SDR (Special Drawing Rights) гэж гаргав. Хэдийгээр америк долларыг нөхөн гишүүн орнуудын валютын нөөцийг бүрдүүлэх зорилготой ч үнэн хэрэгтээ америк долларын сүүдэрт явсаар ирсэн юм. Түүхэндээ зээлжих тусгай эрх нь олон улсын валютын нөөцийн зургаан хувиас илүүг бүрдүүлж чадаагүй нь үүнийг нотолно. Гэхдээ хэдхэн жилийн дотор "цаасан алт” хэлбэрээр нөөц бүрдүүлэх хэлбэр нь өөрчлөгдөж, тусгайлан хүлээн зөвшөөрөгдсөн валютуудтай хөрвөх боломжтой болов. Энэ бол тусгай валютууд буюу "элит валютын клуб” байлаа.

Өмнө нь элитүүдийн клубт зөвхөн АНУ-ын доллар, Британийн фунт, евро болон Японы иен багтаж байв. Тэгэхээр БНХАУ-ын юань сагсанд багтсанаар энэхүү элит клубийн гишүүн боллоо гэсэн үг. Хятад улс валютын тусгай сагсанд багтахаар хүчтэй лоббидсон нь нэг талаас одоогийн санхүүгийн тогтолцооны хүрээнд хөгжихөөр шийдсэнийх юм. Нөгөө талаас, дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн сүүлийн цонх буюу 2000-2008 оны хооронд уламжлалт бус орнуудын өсөлт өндөр байлаа. Эдгээрт БРИКС-ийн гэгдэх улс буюу ОХУ, Энэтхэг, Хятад, Бразил, Өмнөд Африк багтаж байв. Харин 2008 оны хямралд АНУ болон нөлөөний бүс, түүний холбоотнууд хүчтэй өртсөн нь ОУВС тэргүүтэй хуучны статус-квонд хүчтэй дарамт болсон юм.

Одоогийн санхүүгийн тогтолцоог аль ч талаас нь харсан хөгжилтэй орнууд, өндөр аж үйлдвэржсэн орнуудын нөлөөг хадгалах өргөжүүлэх зүй тогтол үйлчилдэг. Нэгэнт тэргүүлэгч байх суурьтай болсон бол ингэхээс өөр аргагүй. Тэдний байр сууринаас өөрсдийг нь шүүмжлэх боломжгүй. Түүхийн туршид ОУВС-гийн тусламж ихэвчлэн хөгжиж буй орнууд руу чиглэдэг байсан ч 2008 оны хямралын дараа Грек, Португал зэрэг хөгжингүй орнууд руу чиглэж эхэлсэн нь ихийг өгүүлнэ.

Юань тусгай сагсанд багтаж, хэрэглээ нэмэгдэх эхлэл тавигдлаа

Үүнтэй зэрэгцэн Монгол Улстай холбогдох логикийг мөн гаргаж болно. Жишээ нь, ОУВС-гийн хөтөлбөр буюу үзүүлэх тусламж хэзээ ч Монгол Улсын өсөлтийг хангах буюу бидний тусын тулд чиглэхгүй. Харин Монгол Улсаар дамжуулан одоогийн санхүүгийн тогтолцоог бататгах, бусад бүс нутгийн өсөлтийг хангахад чиглэнэ. Гашуун ч гэсэн үнэн.

Жижиг эдийн засагтай орнуудын өсөлт хэдий хоёр оронтой гарч болох ч бодит дүнгээрээ өсөлт маш бага байдаг. Гэхдээ агшилтын бүсэд орчихоогүй л бол ямар нэг хэмжээгээр өсөлт байна. Харин томоохон эдийн засагтай орнуудын хувьд байдал огт эсрэгээр. Тийм ч учраас дэлхий нийтээр адилхан санхүүгийн хямралд өртсөн ч 2008 оноос хойш ОУВС-гийн тусламж Евро бүсэд голлон төвлөрснийг ийнхүү тайлбарлаж болно.

ОУВС -гийн хөтөлбөр буюу үзүүлэх тусламж хэзээ ч Монгол Улсын өсөлтийг хангах буюу бидний тусын тулд чиглэхгүй

Мөн сүүлийн жилүүдэд БНХАУ, ОХУ-ын оролцоотой зарим хөгжлийн банк, нөөц бүрдүүлэх хэлцлүүд идэвхжиж эхэлсэн нь ОУВС-тай өрсөлдөхүйц нөхцөл байдлыг бүрдүүлсэн юм.

Эндээс дүгнэхэд, валютын тусгай сагсанд юань багтсан нь АНУ тэргүүтэй хуучин тогтолцоо бусад тоглогчийг татгалзан түлхэх бус, оролцуулан хэлбэржүүлэх замыг сонгохоос өөр аргагүй болсон гэж харахаар.

Хятадын эдийн засаг өөлөх маш олон асуудалтай, хэдийд ч хана мөргөн унах эрсдэлтэй хэвээр буй. Гэхдээ юань тусгай сагсанд багтаж, хэрэглээ нэмэгдэх эхлэл тавигдлаа. Энэ нь зөвхөн америк долларын ноёрхол гэлтгүй ер нь нэг валютын хэт хамаарал олон улсын санхүүгийн тогтолцоонд цаг хугацааны ташаарал болоход ойртсоныг илтгэж байж мэдэх юм.

Э.Долгион СЭЗДС-ийн докторант

Засгийн газрын мэдээ