Уралын нуруун дахь зэс олборлох Бозшаколь уурхай

Бозшаколь зэсийн уурхайн энэ төслийг мөн л Казахстаны уул уурхайн тэргүүлэгч компани Казахмыс хэрэгжүүлж байна. Бозшаколийн орд нь дэлхийн дан зэсийн томоохон ордуудын нэгд тооцогддог. Бозшаколийн орд нь Казахстаны хойд нутагт Павлодор мужын нутаг дэвсгэрт Астанаагаас зүүн зүгт 250км зайд оршидог . Энэ ордыг ашиглах төсөл 2011онд батлагдаж 2012 онд барилгын ажил эхэлсэн. Энэ оны сүүлээр буюу 2015 оны эхний улиралд үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа эхэлхээр төлөвлөн шаргуу ажиллаж байна. Бозшаколийн уурхайн төслийн хүчин чадал жил бүр 75000тн зэсийн баяжмал үйлдвэрлэж 40 жил ажиллах бололцоотой. Ил уурхай нь төвийн болон зүүн гэсэн 2 хэсгээс тогтоно. Төвийн хэсгийг эхний шатанд ашиглана ашиглах хугцаа 33 жил , 2-р шатанд зүүн талын ил уурхай олборлоно ашиглах хугцаа 22 жил. Зэс порфирийн энэ орд нь Бозшаколийн магмын чулуулгын биетэд тиолот базальт болон галт уулын гаралтай тунмал чулуулгын тогтоцтой . Орд газрын хүдэрт зэсээс гадна алт, молибдени тодорхой хэмжээгээр агуулагддаг.

Бозшаколийн орд газар нь нийтдээ 1,17 сая тонн зэсийн нөөцтэй хүдэр дахь зэсийн агуулга дундажаар 0,37% . Төсөл хэрэгжих хугцаанд 5,25 сая тонн унц алт, 57000 тн Молибден олборлохоор төлөвлөж байна.

Бозшаколь зэсийн уурхайн ашиглалт ба технологи

Уурхайн олборлолтын үйл ажиллагаа ердийн эксковатор , хүнд даацын автомашин , тэсэлгээ гэсэн ил уурхайн аргаар явагдана. Баяжуулах үйлдвэрийн хувьд эхний жилүүдэд 25 сая тонн хүдэр боловсоруулна цаашид нэмэгдүүлэн жилд 28сая тонн хүргэнэ. Мөн жилд 5 сая тонн шаварлаг хүдэр боловсоруулах үйлдвэр багтана. Шаварлаг хүдэр боловсоруулах төсөл технологийн ажлыг Австриалын уул уурхайн үйлдвэрлэлийн зураг төсөл –инженерийн чиглэлийн Ausenco компани гүйцэтгэсэн. Шаварлаг хүдэр боловсоруулах үйлдвэр нэмж байгуулсанаар флотацийн процессод орж байгаа материалын хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Шаварлаг хүдрийн Р₈₀ 50мм хүртлэх хэмжээтэй нь шууд ХӨН-тээрэмд орно. Шаварлаг хүдрийн энэ үйлдвэр нь Баяжуулах фабрикаас холгүй 3,5км зайд анхдагч бутлууртай зэргэлдээ байрална. Шаварлаг хүдрийг тусад нь ялган боловсоруулсанаар ашиглалтын зардал тодорхой хэмжээгээр буурсан. Ил уурхайгаас ирсэн хүдрийн анхдагч конусан бутлуураар бутлаад туузан дамжуулгаар зөөвөрлөн хүдрийн агуулхад хийнэ. Бутлагдсан хүдэр хүдрийн агуулхын доор байрлах хавтант тэжээгчүүдээр дамжин конвейрээр зөөвөрлөгдөн ХӨН тээрэмд орно. Нунтаглалтын процессод 12,2 м диаметертай 28 мВт хүчин чадалтай 1 ХӨН тээрэм , 8,5 м диаметертэй 2 бөмбөлөгт тээрэм ашиглана. Нунталалтын дараа флотацийн аргаар баяжуулан Зэс, Молибдений хамтын баяжмал авч дараагын шатанд салгах флотаци явуулан зэс молибдений тус тусын баяжмал авна. Зэсийн баяжмалыг шүүж хатаагаад вагонд шууд ачин төмөр замаар тээвэрлэн хайлуулах үйлдвэрлүү явуулна. Молибдений баяжмалыг мөн шүүж хатаагаад савлаж дараагын хэрлэгч лүү илгээнэ. Баяжуулах үйлдвэрийн хаягдалыг өтгөрүүлэгчид оруулан өтгөрүүлээд өндөр хүчин чадалтай насосоор шахан хаягдалын даланд хийнэ. Бозшаколийн уурхай нь 2015 -2030 оны хооронд жил бүр 30сая тонн хүдэр боловсоруулаад жил бүр 100000 тонн зэсийн баяжмал авах мөн 2013-2056 онд жил бүр 25 сая тонн хүдэр боловсоруулаад жил бүр 60000 тонн зэсийн баяжмал авах гэсэн 2 ерөхий төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Бозшаколийн уурхай нь барилга байгууламж болон дэд бүтэцийн хувьд Баяжуулах үйлдвэр , ажилчид байрлах байрууд , 200кВ цахилгаан дамжуулах шугам болон зам талбайгаас бүрдэнэ. Одоогын байдлаар Баяжуулах үйлдвэрийн барилгын ажилд 15000 тонн ган төмөр 90000 тонн бетон зуурмаг хэрэглээд байна. Мөн төмөр замын станцыг шинээр барьж байгуулан шинэ төмөр зам тавьж Астана - Павлодорын төмөр замын шугамтай холбогдоод байна. Цахилгаан энергийн хувьд Экибастузк хотын ГРЭС-1 цахилгаан станцаас шинэ шугам татан хэрэглэнэ. Үйлдвэрийн хэрэглээний усыг уурхайгаас холгүй 25 км зайтай орших Сатпаевын усан хойлооноос авна. Бозшаколийн уурхайн зураг төсөл, барилга угсаралтын ажлын гүйцэтгэгчээр Туркийн Alsim Alarko компани 2011 оноос ажиллаж байна. Техник эдийн засгийн үндэслэл болон зарим инженерийн зураг төсөлийн ажлыг 15сая долларын гэрээгээр Aker Solutions компани гүйцэтгэсэн. Баяжуулах үйлдвэрийн техник технологи , зураг төслийн ажлыг 63 сая долларын гэрээгээр FLSmidth компани гүйцэтгэсэн. FLSmidth компани мөн туслах процессууд болон баяжуулах үйлдвэрийг ажиллуулж эхлэх , үйл ажиллагааг жигдрүүлэх ажлыг хариуцан ажиллана. Xstrata Technology гэдэг нь Бозшаколийн баяжуулах үйлдвэрийн зэсийн баяжмалыг дахин сайн нунтаглах үйл ажиллагаа юм. Бозшаколийн уурхайн нийт хөрөнгө оруулалтын зардалыг ойролцоогоор 1,8 тэрбум доллараар төлөвлөсөн. Одоогоор Хятадын Хөгжлийн Банкнаас 2,7 тэрбум долларын зээл аваад барилга угсаралтын ажил явагдаж байна. Бозшаколийн уурхайн олборлолтын ажил 2014 оны сүүлээр эхлэн 2015 оны эхний улиралд баяжуулах үйлдвэр ажиллаж эхэлхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Бозшаголийн уурхайн баяжуулах фабрикийн барилгын ажлын эхлэл

Анхдагч бутлуурын суурь

Баяжуулах фабрик 2014он

Хүдэр тээвэрлэх хүнд даацын автомашинууд

Агуулах болон засварын газар 2013он

ХӨН –тээрмийн хэсэг

Уурхайн ажилчидын байр

Баяжмал тээвэрлэх төмөр зам

Бенкала зэсийн уурхай

Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээ 2012 оноос эхлэн 2014-15 он гэхэд жилд 20000 катодын зэс үйлдвэрлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна. 2012 онд 3500-5000тн катодын зэс үйлдвэрлэсэн цаашид жилд 7000тн үйлдвэрлэх боломжтой. Дэд бүтэцийн хувьд сайн хөгжсөн тааламжтай нөхцөлтэй 2 урсгалтай шинэ авто зам , Актюбинска-Костанай чиглэлийн төмөр замтай холбогдсон, 550кВ цахилгаан дамжуулах шугамтай гэх мэт. 2012оны 12 -р сард ОХУ-н Сбербанк уурхайн төсөлд зориулан 29 сая долларын урдчилгаа зээл олгосон. Зээл нь уурхайн нөөцийг нэмэгдүүлэх өрөмдлөг хайгуулан ажилд зориулагдсан. Бенкала орд газрын геологиин бүтэцийн хувьд хоёрдогч диорит болон галт уулын гаралтай элсэн чулуулгын сунаж тогтсон судалтай. Английн Wardell Armstrong International компаний судлаж тооцолсоноор 1,56 сая тонн зэсийн нөөцтэй мөн алт , молибдений тодорхой хэмжээний агуулгатай гэж тогтоогдсон. 2010 онд хийсэн дахин нөөц тогтоох хэмжилт судалгааны ажлаар 0,45% агуулгатай 194,147 тэрбум тонн зэсийн хүдрийн нөөцтэй цэвэр зэс 2сая тонны нөөцтэй гэж тогтоосон. Ордод үнэлгээ өгөх аттестатчилалын тооцолсоноор 0,42% зэсийн агуулгатай 133,521 тэрбум тонн зэсийн хүдрийн нөөцтэй гэж тогтоосон. Бенкалагын орд ын зэсийн эрдэсжилтийн бүс нь гранодиорит агуулсан метасоматизм процессоор үүссэн кварц серицитийн судалд сунаж тогтсон. Эрдэсжилтийн бүс нь хөндлөн огтлогдсон конус хэлбэртэй нийт 800х 1200м талбай эзэлдэг. Бенкалагын ордын бүр Зөвлөлтийн үед 1976-1979 оны хооронд нийт 2100 тууш метр өрөмдлөгийн ажил хийж гүйцэтгэн олж нээж нөөцийг тогтоосон. Өрөмдлөгийн ажлаар үндсэн эрдэсжилтийн бүс болох 30м зузаантай хоёрдагч эрдэсжилтийн бүсийг нээсэн. 2006 онд Coville Intercorp кампани дахин хайгуулын өрөмдлөгийн ажил гүйцэтгэж Зөвлөлтийн үеийн тогтоосон нөөцийг баталгаажуулсан. Хоёрдогч эрдэсжилтийн бүсийн доор 700м гүнд халькопирит агуулсан сульфидийн хүдрийн бүсийг нээсэн. 2008-2010 онуудад нийт 61 өрөмдлөг , 7729 тууш метр өрөмдлөгийн ажил хийж гүйцэтгэн исэлдэлтийн бүсийн нөөцийг тогтоосон. Бенкалагын ордыг 270м өргөнтэй 950 м урт 25 м гүнтэй ил уурхайн аргаар олборлоно. Ил уурхайгаас гидравлик экскавотр мөн 45тн даацтай БЕЛАЗ маркын хүнд даацын автомашин ашиглан хүдэр тээвэрлэнэ. Хөрс хуулалт , хоосон чулуулгын овоолгыг ил уурхайгаас холгүй 1,5км зайд байрлуулсан. Ил уурхайд Японы Hitachi, Komatsu мөн Америкийн Katerpillar компаний уул уурхайн техникүүдийг ашиглаж байна. Бенкалагын ордыг исэлдсэн хүдрээс нь эхлэн ашиглана. Исэлдсэн хүдрийг нуруулдан уусгах технологиор , сульфидийн хүдрийг флотацийн аргаар баяжуулан авна. Урьдчилсан хийсэн туршилт судалгаагаар исэлдсэн хүдрээс 63% металл авалттай сульфидийн хүдрээс 85% металл авхаар тогтоосон. Хүдрийг 2 шатлалтай бутлана эхний шатанд хацарт бутлуур дараагын шатанд VSI (Vertical shaft impactor) буюу босоо алхан бутлуур ашиглан 20мм хүртэл бутлана. Бутлагдсан хүдрийг овоолгон уусгалтын талбайруу зөөвөрлөн нуруулдаж хүхрийн хүчлээр (агломерирование ) – бүхэллэгжүүлэн э. Овоолго -Нуруулдан уусгалтын талбай ил уурхайн баруун талд байрлана нийт талбай 1Х3км хэмжээтэй. Хүдрийг конвейрээр зөөвөрлөн 6м өндөртэй нуруулдан овоолно. Нуруулдан уусгалтын дараа баян уусмал SX-EW- solvent extraction (SX) and electrowinning (EW) -Хандлалт –Электролизийн үйлдвэрлүү очино. SX-EW-н үйлдвэрийн хүчин чадал 7000тн/жил цаашид 2 үе шаттай үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлнэ. Эхний шатанд өдөрт 25 тн катодын зэс үйлдвэрлэнэ, 2-р шаттанд үйлдэрлэлээ өргөжүүлсэнээр өдөрт 75тн катодын зэс үйлдэрлэхээр төлөвлөж байна. Энэ SX-EW- үйлдвэрийн бүрэлдэхүүнд бутлалт нунтаглалтын хэсэг, нуруулдан уусгалтын талбай мөн лаборатори , засварын газар , холбоо харилцааны хэсэг бүгд багтана. SX-EW Үйлдвэр нь 2014-15 он гэхэд жилд 10-20мянган тонн катодын зэс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай болхоор төлөвлөн ажиллаж байна.

Баяжуулах үйлдвэр

Нууралтан уусгалтын талбай

Уусгалт хандлалт-Электролизийн үйлдвэр

Хүхрийн хүчил хадаглах танк

Уусмалын сан

Ил уурхай

Нуруулдан уусгалтын овоолго.

Нуруулдан уусгалтын процесс

Хүдэр тээвэрлэх БЕЛАЗ-ууд

Уулын инженер баяжуулагч: Д.Отгонбаатар