Уул уурхайн яамны "Ил тод уул уурхай” хэвлэлийн бага хурлын үеэр төмрийн салбарт анхаарлаа хандуулж буйгаа салбарын сайд Р.Жигжид дуулгасан билээ. Тиймээс энэ салбарт хийж байгаа болон хийхээр төлөвлөж буй ажлын талаар Уул уурхайн яамны Уул уурхайн бодлогын хэлтсийн мэргэжилтэн Б.Ачитсайхантай ярилцлаа.

-Төмрийн салбарт тулгарч буй олон асуудлыг ярьж болох юм. Тухайлбал, саяхан Уул уурхайн сайд Р.Жигжид болон албаны бусад хүмүүс төмөрлөгийн салбарт ажиллаж буй компанийн ажилтай танилцсан. Тэгэхээр энэ салбарт тулгарч буй асуудлын талаар тодруулаач?

-Төмөрлөгийн салбарын дэлхийн зах зээлээс хамааран түүхий эдийн үнэ огцом унасан. Жишээлбэл, 2014 оны тавдугаар сард 58 хувийн агуулгатай нэг тонн төмрийн хүдрийн үнэ 101 ам.доллар байсан бол өнгөрсөн сарын байдлаар ойролцоогоор 43 ам.доллар болтлоо буурсан. Гэхдээ дэлхийн зах зээлд зөвхөн төмрийн хүдрийн үнэ унасан хэрэг биш. Жонш болон бусад ашигт малтмалын үнэ буурч байгаа юм. Энэ байдлаас үүдэн дотоодын уурхай болон үйлдвэрүүд зогсонги байдалд орсон. Тиймээс манай яамнаас энэ байдлыг даван туулахын тулд арга хэмжээ авч байна. Тухайлбал, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг жишиг үнээр бодож авдаг байсан. Үүнийг тухайн компанийн гэрээний үнэд үндэслэж тооцохоор Засгийн газрын тогтоол батлуулсан. Мөн энэхүү тогтоолоор төмрийн хүдэр болон баяжмал экспортлоход ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тооцох аргачлалыг хавсралтаар батлуулсан.

-Аргачлалын ач холбогдол нь юу вэ?

-Тухайн аж ахуйн нэгж нь гэрээгээ үнэн зөвөөр мэдүүлсэн байх шаардлагатай бөгөөд тэр нь батлагдсанаар нөөц ашигласны төлбөрийг тогтоох учиртай. Түүнээс гадна тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч гэрээндээ бодит бус үнэ тогтоосон, борлуулалтын мэдээг цаг тухайд нь үнэн зөв гаргаагүй бол эх сурвалжид нийтэлсэн үнийг үндэслэн үнэлгээг тооцно.

-Энэ оны дөрөвдүгээр сард төмрийн хүдрийн экспортын нэмэгдүүлэхээр урд хөршид айлчлал хийсэн гэж сонссон?

-Хятадын Шань Си мужид айчлал хийсэн. Үүний үр дүнд гангийн үйлдвэрүүдтэй гэрээ байгуулсан. Манай талаас Монголын төмөрлөг үйлдвэрлэгчдийн холбоо, нөгөө талаас Шань Си мужийн гангийн үйлдвэрүүдтэй хамтран ажиллах талаар санамж бичиг байгууллаа. Энэхүү гэрээнд манай улсаас 20 сая хүртэлх тонн төмрийн хүдрийг шууд нийлүүлэхээр болсон. Мөн тус мужийн гангийн үйлдвэрийн дэргэдэх ложистикийн компанитай санамж бичиг үзэглэсэн. Ингэснээр зам дагуух нэмэлт зардлыг хэмнэх боломж бүрдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монголоос ачсан төмрийн хүдэр шууд Шань Си мужид буух бөгөөд тэндээ татвар, хураамжаа төлнө. Хамгийн гол нь дундын зуучлагчгүйгээр үйлдвэрээс үйлдвэрт ямар нэг дамжлагагүйгээр очих болж байгаа юм.

-Төмрийн хүдэр олборлодог компаниудад илэрсэн зөрчил болон хураагдсан лиценз, зөвшөөрөл бий юу?

-Ямар ч асуудал байхгүй. Харин үйл ажиллагаа нь зогссон аж ахуйн нэгжүүд бий.

-Тэдгээр компанийн үйл ажиллагааг идэвхи­жүүлэх боломж байгаа юу?

-Төмөрлөг үйлдвэрлэгчдийн холбоо компаниудад байгаа хүдрийг цуглуулж байна. Тухайлбал, борлуулалт хийж чадахгүй, олборлоод овоолчихсон хүдрүүд байгаа юм. Тиймээс тэрхүү төмрийн хүдрийг цуглуулж гэрээт газар руугаа явуулна. Ингэснээр тухайн компаниас гарах зардлыг хэмнэж байгаа бөгөөд цаашид үйл ажиллагаа явуулах боломж бүрдэнэ.

-Урд хөрштэй гэрээ байгуулснаар үнийг хэрхэн тохиролцсон бэ?

-Төмрийн хүдрийн үнийн тухайд дэлхийн зах зээлийн үнийг баримтлахаар тохиролцсон. Энэхүү гэрээг байгуулснаар зардал хэмнэх давуу талтай юм. Өмнө нь компаниуд өрсөлдөөний явцдаа үнийг унагах эрсдэл байсан. Харин одоо энэ байдал үгүй болж байна.

-Гэрээнд тусгагдсан үнийг хэрхэн зохицуулсан бэ. Яагаад гэвэл, өмнө нь гэрээ байгуулахдаа гэрээний үнэ хатуу байх тохиолдол байсан. Жишээлбэл, нүүрсний экспортын үнийг харж болох юм?

-Энэ санамж бичгийн хүрээнд уян хатан байдлаар дэлхийн зах зээлийн үнэтэй уялдуулахаар зохицуулсан байгаа. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийн зах зээл дээр төмрийн хүдрийн үнэ өсч байвал дагаад өснө гэсэн үг.

-Одоогоор төмрийн хүдэр олборлогч болон үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа компанид төрөөс үзүүлэх хөнгөлөлт, урамшуулал бий юу?

-Урамшуулалаас илүүтэй Засгийн газраас гаргасан тогтоолоор хөнгөлөлт үзүүлсэн. Тухайлбал, аж ахуйн нэгж төмрийн хүдрийг экспортлохдоо нэг тонныг нь 30 ам.доллараар борлуулсан бол 40 ам.доллар байх учиртай гэдэг хатуу байр суурь баримтлахгүй гэж заасан байгаа юм. Мөн нэгдсэн журмаар гангийн үйлдвэрт тушаавал үнэ тогтворжих давуу талтай учраас урд хөрштэй байгуулсан гэрээ чухал ач холбогдолтой.

-Манай улсын төмөрлөгийн салбарын өрсөлдөх чадвар бусад орнуудтай харьцуулахад ямар төвшинд байна вэ?

-Дэвшил гарч байна. Үйл ажиллагаа явуулж буй томоохон компаниуд нойтон баяжуулах үйлдвэр байгууллаа. Өмнө нь хуурайгаар баяжуулах үйлдвэр байсан. Гэхдээ энэ нь агуулгыг бага зэрэг өсгөдөг байсан. Тиймээс баяжмалын үнээр борлуулах боломжгүй байлаа. Харин одоо нойтон аргаар баяжуулснаар ахиц гарч байна. Цаашид нойтон баяжуулах үйлдвэрээс ангижруулсан буюу ширэм үйлдвэрлэх зорилт тавьж байна.

-Энэ салбарын хувьд зөвхөн урд хөршид найдахаас илүү бусад оронтой хамтарч ажиллах боломж бий юу?

-Зах зээл байж болох хэдий ч тээвэрлэлтийн асуудал тулгарч байгаа юм. Мэдээж одоогийн байдлаар Япон, Солонгос руу төмрийн хүдрийг экспортлох боломжтой хэдий ч замын зардал гэдэг том зүйл тулгамдаж байна. Эдгээр улсууд руу гаргахад одоогийн төмрийн хүдрийн ханштай замын зардал нь дүйцэж байгаа тухай мэргэжилтнүүд хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, замын зардал болон өөрийн өртөг нь дэлхийн зах зээл дээрх үнээс хоёр дахин өндөр болох учраас аж ахуйн нэгжүүдэд хүндрэлтэй байгаа юм.

-Төмрийн хүдрийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр өсч, буурч байгааг ямар байгууллага хянах вэ?

-Санхүү, татварын болон уул уурхайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хяналт тавина. Мөн татвар, гааль, ашигт малтмалын газар хянана. Түүнээс гадна салбарын мэргэжлийн холбоо хянах үүрэгтэй. Эдгээр байгууллага хэрхэн хяналт тавих тухай Засгийн газрын тогтоолд тодорхой тусгасан.

Зууны мэдээ
Д.Оюунчимэг