Өнгөрч буй он Украйны түүхэнд хамгийн хүнд, хамгийн эмгэнэлтэй жилүүдийн нэг гэж түүхэнд бичигдэнэ. Ерөнхийлөгч Янукович улс орондоо "Европын сонгууль " амлаж, Оростой тогтлох тоглоомоо үргэлжлүүлэхийг оролдон Европын холбоонд нэгдэх талаар хэлэлцээр хийж байлаа. Бүхий л эрсдэл, гарч болох үр дагварын эдийн засгийн дүн шинжилгээ гарч, Баруунаас томоохон, хурдан хугацааны батлагаа өгч чадахгүй гэдгийг эцсийн дүнд тэр ухаармагцаа Европын холбоонд нэгдэх явцыг сааруулсан юм. Улмаар хоёрдугаар сарын 22-ны өдөр Киевд хүчээр засгийг булаан авсан үйл явдал болов. Украйны удирдлагын цаашдын үйл ажиллагаа тэр дундаа цэргийн үйл ажиллагаа нь өнөөгийн байгаа эдийн засгийн ангал руу улс орноо түлхсэн юм.

Нийгэм болон эдийн засгийн статистикийг дэлгэрэнгүй өгүүлэхээ азная. Зөвхөн Украйн ч биш, дэлхийн олон орнууд өнөөдөр хүндрэлтэй үеийг туулж байна. Тэр дундаа Орос улс. Гэхдээ ямар ч тохиолдолд 7-9 хувийн ДНБ-ийн уналт биш, инфляцийн жилийн өсөлт 20 хувь биш, алт валютын нөөц нь 40 хувиар буурсан явдал ч биш, нийтийн үйлчилгээний төлбөр 1,5-2 дахин өссөн ч биш, томоохон компаниуд дампуурч, үүд хаалгаа барьсан ч биш. Улс орон хүнд байгаа ч яаж төлөх нь ойлгомжгүй их хэмжээний өр бидэнд алга.

Манай хөрш улс хоёр дахь удаагаа "ерээд оныг" туулах бололтой. Харамсалтай нь Украйны дефолт, нийгэм эдийн засгийн сүйрэл нь "Кремлийнхний " гаргасан эсвэл улс төрийн шинжээчдийн гаргасан санаанаасаа зохиосон зүйл биш. Гагцхүү сүүлийн үед гэхэд л Орос улс Украйн руу 33 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Энэ нь банкуудын хөрөнгө, зээл, Газпромын мөнгө ч байлаа.
Украйны элит өөрсдийгөө болон ард түмнээ "бүх зүйл сайхан болно" гэж тайвшруулж байна. "Европын сонгууль" явуулж, Европын холбоонд нэгдэх хэлцэл хийн, Оросоос "тусгаар тогтносноор" бүх зүйл сайхан болно гэж амлаж байгаа.

Украйнд хэн цээж бичиг хийлгэдэг вэ?

Киевийн удирдлагууд барууны түншүүдийнхээ ил тод заавраар Оросоос хамааралтай байх явдлаа багасгах шаардлагатай гэж ярих болсон чухамхүү тэр үеэс л Украйны олон асуудал эхэлсэн. Тэр л үед улс төр эдийн засгийг ноёлж байлаа. Томоохон төслүүд тэр дундаа эдийн засгийн төслүүдийг дэлхий дээрх улс төрийн хүчнүүдийн тэнцвэрийг өөрчилж болох призм гэж харах болсон юм. 2009 оноос хойш "Дорнын түншлэл" –ээр дамжуулан Украйн болон өөр хэд хэдэн орнуудад манай улстай харилцах харилцааг бууруулах санаа хэрэгжиж эхлэсэн.

Эдийн засгийн харилцаан дээрх европчуудын үйлдэл нь бүхий л талаараа "цээж бичиг"-ийг санагдуулна. Украйнаар ердөө л "цээж бичиг" хийлгүүлж, амьдралын бараг л бүхий л салбарт юу хийх ёстойг нь нарийвчлан хэлж өгсөн.
Ийм байр суурь Европын холбоонд нэгдэх хэлэлцээрт ч тод тусгагдсан байгаа. Энэ хэлэлцээрт зааснаар Европын холбоонд элсээгүй үедээ ч Европын холбооны бүхий л дүрэм журмыг дагахыг шаарддаг. Мөн цаашлаад Европын хохлбооны хууль тогтоомж дахь өөрчлөлтүүдийг тооцоолох ёстой. Мөн чанарын хувьд гэвэл Европын дүрэм журам Үндэсний хууль тогтоомж, түүнчлэн үндэсний ашиг сонирхол дээр ноёлно гэсэн үг.

Украйнд хандах Европын холбооны хандлагыг эдийн засгийн хамтын ажиллагаа талаас нь харвал неоколониализмтэй илүүтэй төстэй.
"Европын цэвэр" өрсөлдөөн нэрийн дор европчуудын болон тэдэнтэй нягт холбоотой Украйны компаниудад нэг талт давуу байдлыг үүсгэнэ. Украйн олон төрлийн түүхий эдийн эх үүсвэр гэдгээрээ л Европын холбоонд нэн тэргүүнд хэрэгтэй. Мэдээж Европын компаниудын хувьд зах зээл гэдгээрээ л хэрэгтэй. Европын холбоотой хийдэг Украйны гадаад худалдааг аваад үзье. Эцсийн хэрэглээний барааны ихэнх хэсгийг импортоор авсан бол экспортоор гагцхүү түүхий эдийн бүтээгдэхүүн давамгайлж байна.

Чөлөөт худалдааны горим нэвтрэх үед, хэлэлцээрийн дагуу Украйн импортын татварыг бараг л бүхэлд нь цуцлах учраас Украйны компаниудын ихэнх хэсэг нь тэднийг арчин хаях европын бараа бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөх өрсөлдөөнийг өөрийн зах зээл дээр давж гарч чадахгүй болно. Харин энэ тохиолдолд Украйны үйлдвэрлэгчдэд юу тохиолдохыг хэн ч тооцоолоогүй бололтой. Өндөр өрсөлдөөнтэй Европын зах зээл дээр Украйны үйлдвэрлэгчдийн өмнө юу тулгарах талаар хэн ч хэлж чадахгүй.

Украйнд Европоос олгох ПРЕФЕРЕНЦ жилд 400 сая еврогоор хэмжигдсэн. Гэхдээ энэ нь ирээдүйд гарах алдагдлыг нөхөж чадах нь юу л бол. Үнийг чөлөөлсний үр дүнд Европоос ирсэн бараа 98 хувийг хүртэл эзлэж, үндэсний үйлдвэрлэгчдийг Европын бараа зах зээлээс шахна. Харин Европын худалдааны "цунами"-гийн хоёр дахь давалгаа Гаалийн холбооны орнуудын зах зээл рүү нэвтэрч, Гаалийн холбооны хүрээнд бизнесийн нөхцөл байдлыг дордуулна. Мэдээж бид энэ явцыг зүгээр хараад суухгүй, хариу арга хэмжээ авснаар Орос, Беларусь, Казахстан руу нийлүүлэгддэг Украйны бараа экспорт эрс буурна. Энэ тохиолдолд Киев 15 тэрбум ам.долларын алдагдалд хүрч мэдэх юм.

ДНБ-ийн 17%, үндэсний экспортын 27%-ийг эзлэдэг газар тариалангийн тухайд гэвэл ирээдүй нь мөн л бүрхэг байна. Үргэлж цатгалан, баялаг ургацаараа алдартай байсан энэ улсад газар тариалангийн салбар уналттай байх нь. Харин одоо Украйны хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэгчид өөрсдөө буруугүй хэрнээ уналтын байдалд орчихоод байна.

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар Европын холбоонд нэгдэх тухай хэлэлцээрийн хүрээнд Украин чөлөөт худалдааны бүсийн зарчимд огтоос үл нийцэх, квотын ялгаатай системийг авах гэнэ. Жишээ нь жил бүр 950 мянган тонн улаан буудай зөөвөрлөж, 5 жилийн дотор 1 сая тонн хүртэлх байхаар квот тогтоожээ. Ингэснээр Украйн улс нийлүүлж буй улаан буудайныхаа ердөө тавин хувийг Европын холбоо руу экспортын татваргүйгээр нийлүүлж чадна. Үлдсэн хэсгээ тонн тутамд нь 95 евро төлснөөр эцсийн хэрэглэгчид очиход Украйны үр тарианы үнэ 1,5 дахин нэмэгдэх юм.

Европын техникийн стандарт, нормд шилжихийн тулд асар их хүч чармайлт, хөрөнгө мөнгө шаардагдаж, аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбарынхан энэ шаардлагыг хангах гэж олон жил ажиллах хэрэг гарна. Харин зарим салбаруудын хувьд стандартад шилжихийн тулд илүү бага хугацаанд амжуулах ёстой болно. Жишээлэхэд машин үйлдвэрлэл гэхэд л хоёр жилийн дараа Европын холбооны стандартад бүрэн шилжсэн байх юм. Европын аж үйлдвэр хөгжсөн орнууд 5-6 жилд шилжсэн шилжилтийг Украйн улс 10 жилийн дотор амжуулах ёстой. Энэ хооронд амжиж шилжиж чадахуу гэдгийг дүгнэхийн тулд Украйны ихэнх үйлдвэрүүд Зөвлөлтийн үеийн тоног төхөөрөмжтэй, мөн л тэр үеийн технологийг одоо хүртэл ашигладаг гэдгийг санахад л хангалттай.

Арван жилийн дотор эдгээр өөрчлөлтүүдийг хийхэд гарах зардал нь 160-500 тэрбум ам.доллар болно гэж Януковичийн Засгийн газар зардлын үнэлгээ гаргасан нь хэтрүүлсэн тоо ч байж мэдэх. Гэхдээ л аль нь байлаа ч гэсэн зардал их шаардагдана. Энэ зардлыг Европын холбооноос нөхөн төлүүлнэ гэж хүлээх нь гэнэн хэрэг болох биз.

Украйныг ЕХ-д хүлээхгүй байгаагийн учир

Цаашлах тусам л Украйнд олгох мөнгөний талаарх Барууны мэдэгдэл улам л даруухан сонсогдох болно. Америкаас гаргасан нэг тэрбум ам.долларын баталгаа /мөнгө биш зөвхөн баталгаа гэдгийг онцлоё/ ч хэрэгжээгүй. Оросын хийн урьдчилгаа төлбөрийг төлөхийн тулд Украйнд 1,45 тэрбум евро хэрэгтэй болоход Европчууд "Тиймээ, тусламж хэрэгтэй, гэхдээ бид мөнгө өгөхөд бэлэн биш байна" гэж хариулж байлаа. Ингээд л Киев валютын нөөцөөсөө төлөх шийдвэр гаргаснаа зарлахаас аргагүй болсон юм.

Үнэн хэрэг дээрээ Украйнд зайлшгүй хэрэгцээнд нь зориулж ч хэн ч мөнгө өгөхийг хүсэхгүй байгаа. Бүр эцсийн мөчид туллаа гэхэд л Европ өрийг дарахын тулд зээл өгч магадгүй юм. Европын эдийн засаг өөрөө хямралаас арайхийн гарч байгаа. Брюссель 2008 оны хямралын үеэр Грек, Испани, Ирландад туслаж байсан шигээ Украйнд туслахгүй.

"Европын ахан дүүс" татвар төлөгчдийнхөө мөнгийг өөр оронд тусламж болгон өгөхөд бэлэн биш. Грек, Испани зэрэг орнуудын хувьд Европын холбооны гишүүн орнууд байсан бол харин одоо хэн ч Европын холбоонд элсүүлэн авахыг хүсэхгүй байгаа тэр л орны тухай яригдаж байна шүү дээ.

"Европын сонгууль" мөн хэдэн жилийн дотор Европын холбоонд тун хурдан элсэнэ гэж ярьж байгаа Украйны удирдлагууд зарим талаараа Януковичийн алдааг давтаж байна. Януковичийн нэг ялгаатай зүйл нь өөрийн алдааг ухаармагцаа энэ явцыг зогсоох гэж оролдсон. Харин Украйны өнөөгийн удирдлага ард түмнийхээ амьдрал дээр төвлөрч, байдлыг бодитоор харж чадахгүй байна. Европын холбоонд нэр дэвшигчийн стандарт үүргийг Украйн хүлээж байгаа хэрнээ нэр дэвшигчийн статусгүй байгаа гэдэг талаар огт ярихгүй байна.

Украйнд Европын холбоонд нэгдэх тухай баримт бичгийг олон нийтээр хэлэлцээгүй, эдийн засаг болон үйлдвэр, салбар, хүн амын янз бүрийн бүлгүүдийн хувьд эерэг болон сөрөг талыг нь үнэн зөвөөр гарган ирж судлаагүй. Тэр бүү хэл энэ баримт бичгийг Украйн хэлнээ ч орчуулалгүй удсан юм.

Европын холбоо Европын том гүрнүүдийн ширээнд Украйныг тэгш эрхтэй түнш гэж үзэн урихыг яарахгүй л байна. Туркийг харахад л хангалттай. Энэ улс 51 жилийн өмнө нэгдэх тухай хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан ч одоо хэр нь Европын холбооны гишүүн болоогүй. Энэ нь наргианы сэдэв хүртэл болсон. Виктор Черномырдын Украйн хэзээ Европын холбоонд элсэх талаарх асуултанд "Туркийн дараа" гэж хариулжээ. "Турк хэзээ гишүүн болох юм?" гэхэд "хэзээ ч үгүй" гэж хариулжээ.

Киев түүнчлэн Европын холбоонд элссэн баруун өмнөд зүгийн хөршүүдийнхээ туршлагыг харах хэрэгтэй байсан юм. Тухайн үеэс хойш эдийн засаг нь хэрхэн өөрчлөгдөв, ДНБ нь өссөн үү, хүн амынх нь орлого өссөн эсвэл буурсан, ажилгүйдлийн түвшин ямар байна гэдгийг дүгнэж цэгнэх ёстой байлаа. Мөн хамгийн гол нь гишүүнээр элсснээс хойш гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн үү эсвэл эсрэгээр нь хөрөнгө оруулалтын хувь хичнээн хувиар буурсан байна гэдгийг цэгнэх хэрэгтэй. Жишээлэхэд Болгарт, Европын холбоонд элссэний дараа ажилгүйдлийн түвшин зургаан жилийн дотор 6,9%-иас 11,8 % хүртэл өссөн. Гадаадаын хөрөнгө оруулалт мөн үеийн хооронд ес дахин буурчээ. Гэтэл эдгээр орнууд Украйнаас юугаараа ч дутахгүй, хөгжил, байгал цаг уурын нөхцлөөрөө бараг л ижил.

Януковичийн үед Европын холбооны тэмүүлэл ямар үүрэг гүйцэтгэж байсан талаар тусад нь өгүүлэх хэрэгтэй. Европын холбоонд нэгдэх хэлэлцээрт л Украйныг түлхэж байсан юм. Орос улс Украйны худалдаа эдийн засгийн томоохон түншийн хувьд энэхүү асуудалтай холбоотойгоор гурван талт /Украйн, Орос, ЕХ/ хэлэлцээр хийх талаар нэг бус удаа санал гаргаж байсныг энд сануулах нь зүйтэй. Тухай бүрт Европын холбоо өндөр албан тушаалын төлөөлөгчдийнхөө амаар Орос улс үүнд ямар ч хамаагүй, энэ бол хоёр талт үйл ажиллагаа, Москва хөндлөнгөөс хараад хүлээж бай гэж мэдэгдэж байсан. Биднийг сонсохыг хүсээгүй. Бидний үгийг сонсоогүйгээсээ болоод юунд хүрснийг бид сайн мэдэж байгаа.

Тэр бүү хэл Януковичийн оронд гарсан Украйны шинэ засгийнхан ч Оросын байр суурийг үгүйсгэж болохгүй гэдгийг ойлгож байгаа. Ийн ойлгоогүй байсан бол Европын холбоонд нэгдэхтэй холбоотой асуудлаар Украйн, Орос, ЕХ-ны хооронд долоодугаар сард Брюссельд гурван талт хэлэлцээр болохгүй, харин есдүгээр сард 2016 он хүртэл Хэлэлцээрийн зарим заалтыг хэрэгжүүлэхгүй гэж талууд тохиролцохгүй байх байлаа.

Гэхдээ татгалзсан болон зөвшөөрсөн явдлын хооронд олон үйл явдал болж өнгөрсөн. Хэрэв тухайн үед Европ хамтын хэлэлцээрийг хийхийг зөвшөөрсөн бол юу болох байсан бэ гэдэг асуултыг тавих нь зүйтэй. Олон эмгэнэлт явдлаас зайлсхийж болох байлаа. Украйны дорнод хэсэгт иргэний дайн гарахгүй байх байлаа. Хэдэн зуун мянган дүрвэгч Орост халамжийн газарт орогнохгүй байх байв. Мэдээж бид цаашид ч энэхүү нөхцөл байдал нь хүнд байгаа бүс нутгуудад хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлсээр байх болно.

Гэхдээ Украйны засаг дорнод нутаг дэвсгэрүүдийг үнэхээр л Украйных гэж үзэж байгаа бол тэндэхийн амьдралын төлөө хариуцлага хүлээх ёстой гэдгээ санах хэрэгтэй. Гуравдугаар сарын 16-нд болсон бүх нийтийн санал асуулгын дүнгээр Орост эргэн нэгдсэн Крымийн хүмүүсийн амьдралын төлөө Оросын Холбооны Улс үүрэг хүлээж байгаа шиг Украйны засгийн газар ч Дорнод бүсийн ард иргэдийн төлөө үүрэг хүлээх ёстой.

Киев дорнод бүс нутгуудын төлөөх хариуцлагыг өөртөө авахад бэлэн биш байна. Өөрсдийн иргэддээ төв засаглал нь эдийн засгийн бүслэлт зарлах хүртлээ хариуцлага хүлээхэд бэлэн биш байна. Энгийн иргэд рүү нь эх орон нэгтнүүд нь буу шагайж байгаа нь багадлаа гэж үү? Дээрээс нь дахиад эдийн засгаар нь хүмүүсийг, бүхэл бүтэн мужуудыг устгах ёстой гэж үү? Энэ бол байж болшгүй хэрэг. Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг зогсоож, тэдгээрийн өмч, баримт бичгийг зөөж, бүхий л байгууллага, хүн амын дансыг банканд хааж, хүмүүсийн амьдрах мөнгөгүй болгох шийдвэр гарган, хүмүүсийг өлсгөлөн, ядууралд оруулснаар дорнод бүсийн иргэдийг дуулгавартай болгоно гэж үү? Киев энхийн зохицуулалт гэж үүнийг л хэлдэг бололтой. Мэдээж энэ нь Дорнод Украйныг бусад бүс нутгуудтайгаа хамт Европын замаар замнахыг ятгах хамгийн "хүчтэй" арга.

Прагматик ирээдүй

Украйн саад тотгор босгож байна