"Сентерра гоулд Монголиа” компанийн зүгээс нэлээд"өгөөмөр” хандаж байгаа бололтой. Тэд татварын хөнгөлөлт шаардаагүй, хувь эзэмшлийн тал дээр ч нээлттэй хандаж байна. Товчхондоо бол хөрөнгө оруулагчид "чих зөөлөн”, Засгийн газрын ааш аягт тааруулан харьцаж байна гэлтэй. Үүнийг Бороогийн ордын ашиглалттай холбон тайлбарлаж болно.

Тогтвортой байдлын гэрээний үндсэн дээр татварын тодорхой хөнгөлөлтүүдийг эдэлж, Бороогийн 40 тонн алтыг тавхан жилд ухсан хэмээн "Сентерра гоулд Монголиа”-г шүүмжилдэг. Тиймээс ч уг компани төрөх эмнэлэг барьж өгөх зэргээр Засгийн газарт тал засахын далимд монголчуудаас дэмжлэг авахыг хичээж байгаа.

Стратегийн ордын хувь эзэмшлийг хэрхэн тогтоох нь УИХ-ын бүрэн эрх. "Сентерра гоулд Монголиа” компаниас хэд хэдэн хувилбарыг Засгийн газарт санал болгосон байна. Гацууртын ордыг ашиглах хамтарсан компани байгуулах, /нэрийг нь "Эрдэнэс Гацуурт” гэж тодорхой нэрлээгүй байгаа/

• хамтарсан компанийн өмчлөлийг 95:5,
• хамтарсан компанийн өмчлөлийг 80:20,
• хамтарсан компанийн өмчлөлийг 75:25,
• хамтарсан компанийн өмчлөлийг 66:34
• харьцаатайгаар эзэмших саналыг тавьжээ. Дээрх хувилбарууд нь тус бүртээ онцлогтой.

Хамтарсан компанийг 95:5 хувийн харьцаатай эзэмших саналыг хамгийн эхэнд тавьсан байна. Уг хувилбараар бол 95%-ийг "Сентерра гоулд Монголиа” компани эзэмшиж, 5%-ийг Засгийн газарт "бэлэглэх” юм. Ийм хувилбараар явбал Засгийн газрын зүгээс Гацууртын ордод нэг ч центийн хөрөнгө оруулалт хийхгүй бөгөөд 5%-ийг үнэгүйгээр эзэмших эрхтэй болно.

Уул уурхайн яамнаас томилогдсон Ажлын хэсэг тодорхой судалгаанууд хийсний дүнд 5%-ийг үнэгүй эзэмших саналаас татгалзаж, өөр хувилбар гаргахыг санал болгосон байна. 5% эзэмших нь Оюутолгой, Тавантолгойтой харьцуулахад чамлахаар тоо ч Цагаан суварга шиг 0 хувь биш. Ингээд компанийн зүгээс сүүлийн 3 хувилбарыг шинээр санал болгож.

Хамтарсан компанийн өмчлөлийн 20%-ийг эзэмшихээр болвол Гацуурт төсөлд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын 20%-ийг гаргах болно. Бусад 2 хувилбарт ч мөн адил хэдэн хувийг эзэмшинэ, тэр хэмжээгээр хөрөнгө оруулалт гаргах бөгөөд хөрөнгө оруулалтад шаардлагатай санхүүжилтийг хөрөнгө оруулагч компаниас зээлэхээр яригдаж байгаа юм. Гэхдээ 20% эзэмшвэл зээлийн хүүг "Сентерра гоулд Монголиа” компани хариуцах бөгөөд Засгийн газар хүүгийн төлбөр төлөхгүй юм.

Хүүгийн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх нь эрсдэл багатай, Засгийн газарт хамгийн ашигтай хувилбар. АНУ, Европын эдийн засаг тогтворжиж, сэргэх хандлага ажиглагдаж байгаа энэ үед алтны үнэ урт хугацаанд өсөлттэй, тогтвортой байх нь эргэлзээтэй. Хэрэв алтны үнэ унавал хөрөнгө оруулалтыг нөхөх хугацаа хойшилж, ногдол ашгийн хэмжээ буурч, тэр хэрээр "Сентерра гоулд Монголиа”-гийн зээлийн хүү нэмэгдэх болно.

20%-ийн эзэмшлийн нэг сул тал нь хамтарсан компанийн удирдах түвшинд оролцоо багатай болно."Оюутолгой” ХХК шиг 34%-ийг эзэмшихгүй болохоор компанийн ТУЗ, гүйцэтгэх удирдлагад нөлөө багатай байна. 

Хамтарсан компанийн өмчлөлийн 75:25 харьцаатай эзэмших хувилбар. 20%-ийг чамлах, 34% чангадсан тохиолдолд санал болгох хувилбар. Эхний хувилбараас ялгаатай нь 25%-ийг эзэмших бол зээлийн хүүг LIBOR+6% байх саналыг хөрөнгө оруулагчдаас тавьсан. Ажлын хэсэг уг хувилбарыг ямар ч тохиолдолд ашиггүй хэмээн үзэж,"canсel”-дсан.

Хамтарсан компанийн өмчлөлийг 66:34 харьцаатай эзэмших хувилбар. Хувийн хөрөнгө оруулалтаар илрүүлсэн стратегийн ордод төр 34 хүртэлх хувийг эзэмших хуулийн заалтыг үндэслэж, төрд оногдож болох хамгийн том хувийг санал болгосон хувилбар.

Хүү нь LIBOR+6%. Уг хувилбарын сонгодог жишээ нь Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ.Оюутолгойн 34%-ийг эзэмшсэн, түүнд ногдох хөрөнгө оруулалтыг хөрөнгө оруулагч талаас хүүтэй зээлсэн зэргээс үүдэн ямар маргаан гарч байгаа нь тодорхой байгаа.

Тиймээс ч Ажлын хэсэг 34%-ийг хүүтэй эзэмшсэнээс 20%-ийг эзэмшиж, хүүгүй зээл авах нь илүү эрсдэл багатай, ашигтай гэж үзсэн бололтой. Оюутолгой төслийн 34%-ийг Засгийн газар эзэмшсэнээр анхны хөрөнгө оруулалтын 1 тэрбум гаруй долларыг хөрөнгө оруулагч талаас зээлж, хөрөнгө оруулсан хэмээн УИХ дээр яригдаж байсан. Уг мөнгө жилийн LIBOR+6 хувийн хүүтэй. Жилд ойролцоогоор 70 орчим сая долларын хүү төлнө гэсэн үг.

Уг төсөл бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахгүй, хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа нь хойшлох тусам Монголын Засгийн газар хүүгийн дарамтад орж байгаа юм.

Дээрх хувилбаруудаас сонголт хийхийн өмнө харах ёстой ганц зүйл нь уг төслөөс хүртэх өгөөж юм.  Гацуурт төслөөс ногдол ашиг болон татвар хэлбэрээр хүртэх өгөөжийн аль нь илүү ашигтай байх вэ гэдгээс хэдэн хувийг эзэмших вэ гэдэг нь тодорхой болно. Албаны эх сурвалжуудын мэдээлж байгаагаар ногдол ашгаар хүртэх өгөөж нь татвараар хүртэх өгөөжөөс хамаагүй бага аж. Гацуурт ордын 34%-ийг эзэмшиж, LIBOR+6%-ийн хүүтэй зээлээр санхүүжүүлэх, 20%-ийг эзэмшиж, хүүгүй зээлээр санхүүжүүлэх аль ч тохиолдолд өгөөжийн хэмжээ ойролцоо байна гэсэн тооцоо гарсан байна. Тийм болохоор заавал өндөр хувь эзэмшинэ гэх нь тийм ч зөв шийдэл биш болов уу.

Гацуурт хэр ашигтай төсөл вэ?

Гацууртын орд нь Монгол улсын хувьд Оюутолгой ордын дараа орохуйц нөөцтэй алтны хамгийн том үндсэн орд юм. Гэхдээ уг ордыг ашиглах ТЭЗҮ-д дурдагдсан эдийн засгийн зарим тоон мэдээллээс харвал тийм ч өндөр ашигтай төсөл биш аж. ТЭЗҮ-д тусгагдсанаар Гацууртын ордоос 42 тонн алт олборлох боломжтой.

Ордын нийт таамаг нөөц 70 тонн гэсэн тоо бий. Төслийн нийт хөрөнгө оруулалт нь 320 орчим сая доллар. ТЭЗҮ-ээр тодорхойлсон уурхайн нас нь 12 жил бөгөөд хөрөнгө оруулалтаа 4 жил 3 сарын дараа нөхөх боломжтой гэжээ. 

Алтны үнийг дунджаар 1300 ам.доллараар тооцож, төслийн хугацаанд нийт 1.1 тэрбум гаруй долларын орлоготой ажиллана. Улсын төсөвт 400 орчим сая долларыг татвар, төлбөр хэлбэрээр төвлөрүүлэх тооцоотой. Ямар нэг татварын хөнгөлөлт эдлүүлэхгүй бөгөөд төсөл Хөрөнгө оруулалтын гэрчилгээ авснаар зарим татварыг тогтворжуулах боломжтой болох юм.

Хөрөнгө оруулагч "Сентерра гоулд Монголиа” компанийн зүгээс 320 орчим сая долларын нийт хөрөнгө оруулалтаас 108.8 сая долларын хөрөнгө оруулалтыг материал, техник, дэд бүтэц болон баяжуулах үйлдвэрээр тооцжээ. Бороогийн алтны үндсэн орд дээр ашиглаж байгаа баяжуулах үйлдвэрийг Гацууртын ордын үйл ажиллагаанд ашиглах аж.

Гацууртын орд нь Монгол улсын хувьд Оюутолгой ордын дараа орохуйц нөөцтэй алтны хамгийн том үндсэн орд юм.