Эдийн засаг хямарсан гэх шалтгаанаар газар доорх баялгаа хувийн хэвш­лийнхэнд бэлэглэх шахам өгч эхэллээ. Түүний тод жишээ нь өнгөрсөн долоо хоногт шийдэгдсэн Цагаан сувар­гын ордын хувь заяа. Тус ордыг нөөцөөрөө Эрдэнэт, Оюу толгойн да­раа бичигдэнэ хэмээдэг бө­гөөд ТЭЗҮ-ээр нийт ашиг­лалтын хугацааг 18 жил гэж тогтоосон байдаг.

Гэтэл УИХ-ын хаврын чуулганы хаалтын өдөр "Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” хуулиасаа түрүүлж батлан, хувийн компанид тавиад туучихлаа. Гишүүдийн хэлж буй­гаар "Төр энэхүү ордоос 34 хувь эзэмшихийн тулд дахин бонд гаргаж, зээл хөөцөлдөх шаардлагатай болно.

Тиймээс "МАК”-д өг­чихөөд татвараа аваад сууж байх нь улсад ашигтай хэмээн үзсэн гэнэ. Эдийн засгийн хямралтай энэ үед энэ нь ч ашигтай харагдаж байгаа биз. Гэвч "өнөөдрийн өөхнөөс маргаашийн уушги” гэж үг бий. Уг нь хуульд улсын хөрөн­гөөр эрэл хайгуул хийсэн ордын 34 хүртлэх хувийг төр үнэгүй эзэмших эрхтэй гээд заачихсан байгаа.

Харамсалтай нь Монгол Улс мөнгөгүй гэдэг шалтгаанаар хувьд дуугүйхэн өгчихсөн. Тодруулбал Засгийн газар хуулийн дагуу дээрх ордын 34 хувийг эзэмших саналаа УИХ-д хүргүүлсэн ч Шуд­арга ёс эвслийн бүлгийн цөөн гишүү­нээс бусад нь чимээ­гүйхэн байсаар хув­ийн хэв­­шилд өгөх санал­ыг дэм­жиж кнопоо дарсан.

Үнэндээ Цагаан суваргын зэсийн ордод улс 1965-1967 онд төсвийн хөрөнгөөр эрэл үнэлгээний ажил, 1974-1977 онд урьдчилсан хайгуул, 1980-1982 онд нарийвчилсан хайгуулыг тус тус хийсэн байдаг. Гэвч тэр зэргийн хөрөнгийг "МАК” өдгөө төлчихсөн гэж үздэг аж.

Тиймээс стр­атегийн гэх тодот­голтой, зэсийнхээ нөөц­өөр Монголдоо гуравт жагсдаг энэ орд төрийн мэдлээс гарч, монголчууд тэндээс ямар ч хувь эзэмшихгүй, өчүүхэн төд­ий ч ашиг хүртэхээргүй болж, төр зөвхөн роялти тат­вараа авах аж. Нэгэнт хув­ийн өмч болсон Цагаан сувар­гын ордын хойноос гонш­гиноод яах вэ гэж болох ч тун удахгүй төр­ийн өмчийн оролцоотой 20 гаруй компанийг худал­дахаар зэхэж байна.

Тэгвэл эдгээр­ийг авах дотоодын хөрөнгө оруулагч бараг байхгүй хэмээн эдийн засаг­чид тун ч ам муутай байгаа билээ. Учир нь монголчууд нэгэнт бий болгож, тодорхой хэмжээнд ашиглаж ирсэн компаниудаа мөнгөгүй гэдэг шалт­аанаар гадныханд алдах магад­лал улам бүр өсөн нэмэг­дэж бай­гаа юм.

Дотоодын аж ахуйн нэгж­үүдээр халхавч хийсэн хөрөн­гө оруулагч нэртэй гадаадын­хан төрөөс хамаг ком­панийг нь мөнгөөр "зодоод” авчихна гэсэн үг. Энэ тохиолдолд хэрхэх вэ. Хэдэн жилийн хугацаанд монголчуудыг тэжээж, тэт­гэж ирсэн аж ахуйн нэгж­үү­дээ гадаадын­ханд өгчи­хөөд, эргээд өөрсдөө царай алдан тэднээс гуйгаад сууж байх хэрэг үү.

Хаврын чуулганы хаалт ойртох тусам олон нийтийн анхаарал пар­ламент руу бус царигийн асуудал, цадиг­гүй хүүхний үнэн, худал нь мэдэг­дэхгүй яриа, хөл­бөмбөгийн ДАШТ, удах­гүй болох наадам зэрэгт төвлөрсөн байсан.

Үүнийг нь ч улстөрчид овжноор ашигласан. Тэгээгүйсэн бол бүхэл бүтэн стратегийн гэх тодотголтой зэсийн ордыг 700-хан сая ам.доллараар хувьд өгч байхад чимээгүй байна гэж үү. Тэр тусмаа бүтэн сарын турш дэлхий нийтийн анхаар­лын төвд байгаа хөл­бөмбөгийн багуудын ханшаас хямдхан газар нутаг, баялаг гэж байх уу.

Ийн халаглахын учир нь Бразилийн шигшээ баг 718, Испанийнх 674 сая ам.долларын үнэтэй. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын стратегийн орд эдгээр­ээс хямд бай­гаа нь дар­аа дар­аагийн удаа хувьчлагдахаар бэлтгэгдэж байгаа төрийн өм­чит ком­паниудын үнэ дээрх багуудын ганц тамирчны үнэд хүрэхээргүй хэд дахин бага байж мэдэх нь.

Ж.Нарангэрэл

Эх сурвалж: