Хангайн нурууны Суварга хайрхан уулаас эх авч 1124 км урсаад Сэлэнгэ мөрөнд цутгадаг манай улсын хамгийн урт Орхон голын ай сав алтны уурхайнхны хөлд олон жил талхлагдаж байгааг та, бид олонтаа сонссон. Ялангуяа Орхон голын эх хэсэгт алтны компаниудын лиценз олгогдож, онгон дагшин байгаль нь сүйдэж, ойр орчмын хүн, малд халгаатай болсныг урьд нь бид мэдээлж байлаа. Өнгөрсөн хугацаанд Орхоны хөндийд ашигт малтмалын 13 лиценз олгогдсон байдаг.

Дээрх лицензүүдийг "Монгол газар” ХК эзэмшиж,”Батдөлгөөнмөрөн” ХК, "Эм Жи Эйч” ХК, "Алтан Дорнод Монгол” ХК, "Голден Хаммер” ХХК, "Алтай гоулд” ХХК, "Эрдэнэсийн хотхон” ХК, "Сэншивэемонголиа” ХХК зэрэг компаниуд алт олборлож байв. Тэд үржил шимт хангай нутгийн баялгийг хэрхэн цөлмөж, хүн ардыг нь гишгэх газаргүй, малыг нь идэх өвсгүй болгож болдгын эмгэнэлт түүхийг зохиогчид юм. Засгийн газраас гурван жилийн өмнө Усны эх, археологийн олдвор бүхий газарт экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулан үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн компани, аж ахуй нэгжүүдийн олборлолт хайгуулыг зогсоож байсныг санаж буй биз.

Энэ хүрээнд Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Орхон багийн нутагт алт олборлож байсан аж ахуйн нэгжүүдийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалж, үйл ажиллагааг нь таслан зогсоож, нөхөн сэргээлт хийхийг үүрэг болгосон байдаг ч өнөөдөр нөхөн сэргээлтийг үр дүнтэй хийсэн гэхэд тун хэцүү байдалтай байна. Цэнхэр сумын Орхон багт нийт 400 га талбайд нөхөн сэргээлт зайлшгүй хийх шаардлагатай гэсэн мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт байдаг. Гэвч өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд нөхөн сэргээлтийг хангалттай төвшинд хийсэн аж ахуй нэгж тун цөөхөн аж. Хамгийн гол нь Орхон голын эх дээр алт ухдаг компаниудын лицензийг 2019 оны наймдугаар сарын 21-нд БОАЖ-ын сайд асан Н.Цэрэнбат Засгийн газрын хуралдаанаас гаргасан шийдвэрийн дагуу цуцалсан ч өдгөө ихэнх компаниуд нь шүүхээр лицензээ сэргээлгээд амжжээ. Энэ талаар БОАЖЯ-ны Уур амьсгалын өөрчлөлтийн газрын дарга А.Энхбат УИХ-ын чуулган дээр дараах мэдээллийг өгсөн юм. Тэрбээр "Ашигт малтмалын тухай хуулийн 56.1-д уул уурхайн тусгай зөвшөөрлийг цуцлах тухай заасан байдаг. Энэ заалтад тусгай зөвшөөрөл цуцлах 11 үндэслэл байдгийн нэг нь байгаль орчинтой холбоотой. Энэ дагуу 2019 оноос хойш шалгалт явуулаад 32 аж ахуйн нэгжийн 43 тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулсан.

Үүний дотор Архангай аймгийн Цэнхэр суманд найман аж ахуйн нэгжийн 11 тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулсан. Гэтэл шүүхээс зургааг нь сэргээсэн. Тусгай зөвшөөрлийг нь сэргээсэн аж ахуйн нэгжүүд түрүүчээсээ үйл ажиллагаа явуулж эхлэх хүндрэл учраад байна. Тиймээс БОАЖ-ын сайдын тушаалаар ажлын хэсэг гарч нөхцөл байдалтай танилцана. Нөгөө талд бичил уурхайтай холбоотой асуудал бий. Улсын хэмжээнд хийсэн тооллогоор 30 орчим мянган га талбай уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас эвдэрсэн. Үүний 30 орчим хувь нь бичил уурхай, нинжагаас үүдэлтэй гэдэг дүгнэлт гарсан. Үүнээс үүдэн 2019 онд Засгийн газрын тогтоол гарч бичил уурхайнуудын үйл ажиллагааг түр хугацаанд зогсоогоод байгаа. Цаашид бичил уурхайн асуудлыг Ашигт малтмалын тухай хуульд тусгахаар ажиллаж байгаа. Цуцлуулсан тусгай зөвшөөрлийг сэргээж байгаа нь хариуцлагагүй уул уурхайн байгаль орчин сөрөг үзүүлэх байдлыг нэмэгдүүлж байна” гэсэн юм.

ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭР БА СЭРГЭСЭН ЛИЦЕНЗҮҮД