Засгийн газар ирэх оны төсвийн орлогоо урьд өмнө байгаагүйгээр тун өөдрөг төсөөлж, 11.8 их наяд төгрөг гэж тооцжээ. Энэ нь ДНБ-ий 29 хувьтай тэнцэж байна. Ийм хэмжээний орлого төвлөрнө гэдэгт эрх баригчид итгэл төгс байгаа бололтой. Сонгуулийн өмнөх жил учраас хамаг нөөц боломжоо тэд тултал нь шавхана гэсэн үг. Хөрөнгө оруулалт руу хамаг байгаа мөнгөө урсгаж таарна. Ингэж байж сонгогчдоос оноо авах, дахин засаглах боломжийг эрх баригч нам эрэлхийлэх нь мэдээж. Эрх мэдлийн төвд нь суугаа хүмүүсийн хийж чадах ажил энэ. Хэн ч байсан ингэх нь дамжиггүй. Гэхдээ төсвийн хүндрэлийг сонгуулийн дараа шинэ Засгийн газар үүрэхээс өнөөдрийн хууччуул хариуцахгүй. УИХ ч эдийн засагт ямар эрсдэл бий болохыг ер тооцоолохгүй. Тэд зөвхөн өөрсдийн тойрогт ахиу мөнгө авахаа л урьтал болгож, төсвийн удирдлагыг зөнд нь орхидог. Тийм болохоор сонгуультай жилүүдэд аль ч засаг төсвөө тэлж, үрэлгэн аашлах нь гэм биш зан болсон. Эргэн сануулахад, 2016 онд Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар мөн л энэ зуршлыг давтаж байлаа.  2012 онд  С.Батболдын тэргүүлсэн засаг ч эдийн засгийн өндөр өсөлтөд автан улсын төсвийн орлогоо 5.8 их наяд төгрөгөөр тооцоолж байв. Тэр цагаас хойш монголчууд уул уурхайн компанийн хувьцаатай болсон. "Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг иргэдэд хуваарилж, нэг хүнд 1072 ширхэг хувьцаа ногдож байсан нь саяхан. Энэхүү хувьцааны ногдол ашиг өнөө хэр сураггүй байна. Компани ашигтай ажиллаж эхэлсэн ч монгол хүнд баялгийн хувь хишиг гэж наалдсан юм алга аа. Сонгуульд ялахын тулд "бүхнийг фронт руу” гэгчээр байгаагаа бардаг уламжлал манай улсад тогтсон. 2020 оны төсвийн орлого ялгаагүй дээрх жишгээр талийж өгчээ. УИХ-ын зүгээс Засгийн газарт төсвийн орлого, зардлаа эргэж нэг харах, алдагдлыг нь бууруулах, хөрөнгө оруулалтын төслүүдээ чанаржуулах, хүлээгдэж буй өр төлбөр, эдийн засгийн гадаад, дотоод эрсдэлийг "долоо хэмжиж байж нэг огтлох” зарчмаар ажиллах үүрэг даалгавар өгөх эрхтэй. Энэхүү бүрэн эрхээ парламент сонгуулийн өмнө ашиглах нь даанч ховор. Товчхондоо, Засгийн газар УИХ-ын гишүүдийг төсвөөр дамжуулан аргалах нь элбэг болсон. Тиймээс төсвийг найр тавин батлах эрсдэл сонгуулийн өмнө хамгийн өндөр байдаг. Орлогоо хэт өндөр тогтоож байж төсвийн алдагдлаа бага харагдуулах гэсэн нүд хуурсан арга гэж зарим эдийн засагч 2020 оны төсвийг үзэж байна. Ийм нөхцөлд үр ашигтай төсөв гэж 2020 оны төсвийг онцлох боломжгүй аж. Орлогыг 2020 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд заасан хэмжээнээс 675.2 тэрбум төгрөгөөр нэмсэн нь хүртэл сонгуультай холбоход хүргэж байгаа юм. Төсвийн орлогоо ийм дэврүүн тооцсон атлаа эдийн засгийн өсөлтөө ирэх жил зургаан хувиар тооцсон нь бас л хачирхалтай хэрэг. Засгийн газар ДНБ-ий өсөлтийн төсөөллөө ирэх жил ялимгүй бууруулжээ. Сонгуультай жилүүдэд бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчинд тодорхой бус уур амьсгал бүрдэж, хөрөнгө оруулагчид хүртэл нөхцөл байдлыг харзнаж, улмаар ДНБ-ий өсөлт эрс саардаг талтай. Манай улсын эдийн засаг энэ оны эхний хагаст 7.3 хувиар өссөн бол оны эцэст хүлээлт үүнээс дутуугүй байна. Уул уурхайн голлох таваарын үнэ ирэх жилүүдэд бидний төсөөлж байгаа шиг сайн сайхан байх таамаг үнэндээ харагдахгүй байгаа. Мөнгөний бодлогод учирсан бэрхшээл ч төсөвт хамаарна. Энэ утгаараа төсөвт инфляц, валютын ханшийн эрсдэл мөн л ээлжит сорилт. Орлогыг үнэгүйдүүлэх бодит эрсдэлд эдгээрийг нэрлэдэг. Төсвийн төсөөллөөр экспорт ирэх онд 7.8 тэрбум ам.долларт хүрэх бол импорт үүнээс даруй нэг тэрбум ам.доллараар бага байх нь. Ингэснээр манай улсын гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 14.5 тэрбум ам.долларт хүрч, энэ оны эхний есөн сартай харьцуулахад дөрөв орчим тэрбум ам.доллараар өсөхөөр байна. Нүүрсний экспорт энэ онд төлөвлөсөнтэй адил түвшинд буюу 42 сая тонныг ирэх онд борлуулахаар байгаа. Гэвч 2019 оны нүүрсний экспортын төлөвлөгөө сайнгүй байна. Засгийн газар орлогыг нэмэгдүүлэх олон эх сурвалжийг хайж буй. Эдгээрээс шинэ  содон нь газрын бүртгэлийг цахим болгож, ил тод байдлыг дээшлүүлэхээр ажиллах юм байна. Тодруулбал, Засгийн газраас бүртгэлийн мэдээллийг ил тод болгох, газрын төлбөр ногдуулалт, төлбөрийг цахимаар явуулах, цахимаар газар эзэмших нөхцөлийг бүрдүүлэх аж. Мөн газар ашиглаж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгжүүд газрын төлбөрөө хялбараар төлөх боломжийг бүрдүүлж, газрын төлбөрийн орлогыг бүрэн хураадаг болсноор төсвийн орлогын суваг өргөсөхөөр байна. Газар хамгаалах, нөхөн сэргээхтэй холбоотой үүсэж буй хүндрэлийг сум, дүүрэг нь бие даан шийдвэрлэх боломжийг олгох үүднээс газрын төлбөрийн орлогын 40 хүртэлх хувийг тухайн сум, дүүргийн төсөвт хуваарилах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхээр төлөвлөжээ. Өмнө нь тэр болгон хийгдэж байгаагүй шинэчлэл энэ удаагийн төсөвт тусгалаа олсон байна. Эдгээрийг үр дүнтэй зохион байгуулж чадвал бэлээхэн орлогын эх үүсвэр газрын харилцаа гэдэг нь маргаангүй. Перугийн алдарт эдийн засагч Эрнандо де Сото манай улсад айлчилж, тэр үеэр иргэдийн газрыг хөрөнгө болгон баталгаажуулах, өөрийн өрийн бичиг гаргаж, иргэдтэйгээ хамтрах тухай дурдаж байлаа. "Капиталын нууц” номоороо дэлхийд алдаршсан тэрбээр газрын харилцааны ач холбогдлыг бидэнд учирлаж байсан. Тэгвэл өнөөдөр засаг төсвийн орлогоо бүрдүүлэх нэг хэрэгсэл нь газрын төлбөр, газартай холбоотой харилцаа болж байна. Эндээс үзэхэд, ирэх жилүүдэд газар, түүний ашиглалттай холбоотой төлбөрийн асуудал томоохон сэдэв болж мэдэх нь. Орлого нэмэх ээлжит хөшүүрэг нь татварын шинэчлэл гэж Засгийн газар үзэж байна. Эдийн засаг, хөрөнгө оруулалт, бизнес эрхлэгчдийг дэмжих Татварын ерөнхий хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга болон дагалдах бусад хуулийн 14 шинэчлэлийг ирэх оноос хэрэгжүүлэхээр байгаа. Татварын шинэчлэлийн хүрээнд татвар төлөгч иргэн, аж ахуйн нэгжийн татварын ачаалал буурч, татварыг хялбаршуулсан горим хэрэгжиж эхлэх юм. Ингэснээр татварын бүртгэл, тайлагнал цахим хэлбэрт бүрэн шилжихээр байгаа. Мөн жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих зорилгоор татварын хялбаршуулсан горимыг нэвтрүүлж, татварын тайлангийн тоог цөөрүүлнэ. Жилийн 1.5 тэрбум төгрөгөөс бага борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгжийн төлсөн татварын 90 хувийг буцаан олгож, 300 сая төгрөгөөс доош борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгжүүд нэг хувийн татвар төлөхөөр байна. Татварын энэхүү шинэчлэл нь бизнесийн орчинд эерэг нөлөө үзүүлж, улмаар хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг дэмжих ач холбогдолтойг Сангийн сайд тодотгосон удаатай.