Хөрөнгө оруулагчид манай улсын хууль, дүрэм журам, татвараас жийрхэх бус харин утга учиргүй энэ популизмаас нь халгаж, халширдаг боллоо. Тиймээс популизм их хийгдсэн, улс төрийн нөлөө их орсон, үүнд өртсөн төслөөс зайгаа барих болсноор эдийн засагт дэм болох байсан хөрөнгө оруулалтууд өөр орныг чиглэсээр.

Үе үеийн Засгийн газрууд уналттай эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих хэмжээний чадал, чансаатай төслийг юуны өмнө гардан хэрэгжүүлэхээр зорьж ирсэн.

Ийм төслүүд хамгийн багадаа тэрбум ам.доллар болон түүнээс давсан их дүнтэй хөрөнгө оруулалтыг нэхэх бөгөөд энэ нь биеллээ олох хүртлээ амаргүй сорилт, бэрхшээлтэй нүүр тулсаар. Харилцан адилгүй ашиг сонирхлын зөрчил дундуур мега төслүүд орж, тал бүрийн дэмжлэг авч чадаагүйн улмаас зарим нь гацаж, аль эсвэл тухайн төслийг Засгийн газар өөрсдөө орхихоос аргагүйд хүрдэг. Мега төслөөс болоод Засгийн газар нь огцрох хэмжээний эрсдэл ч өнөөдөр улс төрийн хүрээнд хүчтэй хэвээр байна.

Үнэндээ Засгийн газрын сорилт нь мега төслүүд болж, мега төслийн сорилт нь популизм болж байна. Эргээд харъя. Сонгууль ойртсон болон эрдэс түүхий эдийн үнэ тэнгэрт тулсан үед популизм хүчээ авч, адаг сүүлд нь хэрэгжсэн, урагшилсан төсөл ч үгүй улсаараа хоосон үлддэг болов. 2012, 2016 оны дүр зураг энэхүү бодит байдлыг илтгэнэ. Онцолж авсан мега төслөө хэрэгжүүлж чадсан жишээ шинэ үеийн парламентын түүхэнд хуруу дарам цөөн байгаагаас үүнийг бас харж болно. Засгийн газар мега төслөө хэрэгжүүлэхээр зүтгүүлэх ч УИХ-ын босго давж чадалгүй зарим нь амь тавьж, энэ хугацаанд зах зээлийн чиг хандлага ч  өөрчлөгдөж байна.

Урагшилсан ч, ухарсан ч мега төслүүд нь санаачилсан Засгийн газрынхаа "нэрийн хуудас” болж үлддэг жамтай. Тухайлбал, С.Баярын Засгийн газар "Оюутолгой” төслөөр өөртөө чимэг нэмсэн бол Н.Алтанхуягийн Засгийн газар төмөр замын төслөөс болж муу нэртэй хоцорсон. "Оюутолгой” төсөл хөрөнгө оруулагчдад итгэл төрүүлж, эдийн засагт эрч нэмсээр эргэлтэд орсон ч нийгмийн нэг хэсэгт нь С.Баяр тэргүүтэй түүний танхимын сайдуудыг өнөө хүртэл адалж яваа. Сонгууль болгоны өмнө ёс мэт уг төслийг аль нэг нам, эвсэл нь улстөржүүлж, оноо цуглуулах "хөзөр” болгон заншжээ.

2012 онд иргэн болгондоо "Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшүүлсэн С.Батболдын Засгийн газар "Тавантолгой” төслийг хөдөлгөж бараагүй. Уг төслийг цааш үргэлжлүүлэхээ мэдэгдсэн Н.Алтанхуяг, Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар ч "Тавантолгой”-н учрыг бүрэн эрхийнхээ хугацаандаа олж чадаагүй. Мега төсөл хэрэгжих эсэх нь нэг Засгийн газрын үнэтэй тэнцдэг болжээ. 1992 оноос хойш 15 удаа Засгийн газар бүрдэж, тэр болгоны дундаж наслалт 1.5 жилээр хэмжигдэж байна.

С.Батболдын засгийн үед нүүрсний үнэ өндөр байсан бол Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед сонгууль нэгэнт эхэлсэн байлаа. Ийм үед популизм ид хийгдэж, "Тавантолгой”-г гацаасан билээ. Нийгэм, эдийн засгийн хувьд үр ашиг нь хэзээний тодорхой болчихсон, олборлосон бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх зах зээл нь дэргэд буй "Тавантолгой” төсөлд хамгийн том саад нь популизм. Уг төсөл үүнийг гэтэлж чадалгүй 10 гаруй жилийн нүүр үзэж байна.

Уг төслийг залуурдаж байсан Ерөнхий сайдуудад улс төрийн болон нийгмийн дэмжлэг дутаж байсныг ч хожим өөрсдөө хэлсэн байдаг. "Тавантолгой” энэ олон жил дуншсан шалтгаан нь популизм бөгөөд популист улстөрчид бүхэл бүтэн мега төслийн "хувь заяа”-гаар ийнхүү тоглож амжжээ. Дорноговь аймаг дахь Цагаан суваргын орд мөн л "Тавантолгой” төслийн жимээр улс төрийн нөлөөнд орж, хөрөнгө оруулагчид нь хөндийрэхэд хүрсэн.

"Оюутолгой” шиг төслийг ойрын хэдэн жилдээ лав хэрэгжүүлж чадахгүй нь

"Оюутолгой” төслийг эрчим хүчээр хангах учиртай "Тавантолгойн цахилгаан станц”-ын төсөл хөрөнгө оруулагчаа сонгох шатандаа ирээд замхарсан. Энэ хүртэл төслийн нэгж байгуулагдаж, ТЭЗҮ болон стратегийн хөрөнгө оруулагчаа сонгон шалгаруулах тендер зохион байгуулагдсан гээд багагүй бэлтгэл ажил хийгдсэн билээ. Нэг тэрбум ам.долларын өртөг бүхий энэхүү төсөл гараан дээрээ гажиж, "Оюутолгой” одоо ч өмнөд хөршөөс цахилгаан эрчим хүчээ авсан хэвээр. Популизм хавтгайрах тусмаа ямар ч үр ашигтай мега төслүүдийг унагаадаг гэдгийг дээрх жишээнүүд батална. Харамсалтай нь, популизм гэгч чухамдаа нэг болон хэсэг бүлэг хүний эрх ашигт нийцсэн байдаг бөгөөд олон нийтийн үзэл бодол, хүчийг үүнд ашиглах төдий үйлдэл байдаг. Үүнээс болж улс нийтээрээ цаг хугацаа, эдийн засгийн боломжоо алдаж, нийгмийн баялаг үнэгүйддэг аж. Ард түмний хүсэл сонирхолд нийцсэн хоосон амлалт, байгаа боломжийг үгүйсгэх хандлага популистуудын нийтлэг төрх билээ. Энэ нь өнөөдөр мега төслүүдийг унагаах хэмжээнд олон нийтийг төөрөлдүүлж байна. Тийм болохоор популизмд чин үнэнээр сүсэглэж, үүндээ автсаар байвал бид дараагийн "Оюутолгой” шиг мега төслийг ойрын хэдэн жилдээ лав хэрэгжүүлж чадахгүй нь.

Б.Баяртогтох

Засгийн газрын мэдээ