Алтыг үнэт металл гэдгээр нь хэн хүнгүй мэднэ. Валютын нөөцөд тооцогддог, ам.долларт шууд хөрвөх чадвартай үнэт металл учраас эдийн засгийн хувьд асар их өгөөжтэй. Манай улс 2000 гаруй тонн алтны нөөцтэй. Шороон болон үндсэн орд нийлээд ийм хэмжээний нөөцтэй бөгөөд алт олборлолт, үйлдвэрлэл сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй нэмэгдэж буй. Монгол банк 2017 онд 20.01 тонн алтыг иргэд, компаниудаас худалдан авч, сүүлийн жилүүдэд байгаагүй түүхэн дээд хэмжээ тогтоолоо хэмээн мэдэгдэж байв. Энэ амжилтанд алт олборлогч иргэд, аж ахуйн нэгжүүд гол үүргийг гүйцэтгэсэн.

Эх орны эдийн засгийн өсөлтийг хангах үүрэгтэй, хариуцлага гэх том алдартай уул уурхайн салбарын бас нэг чухал зүйл нь технологи. Ямар аргаар байгалийн баялгийг гарган авахаас эдийн засгийн үр өгөөж шууд хамаарна. Мөн тухайн арга технологи нь байгаль орчин, хүн амьтанд халгүй байх учиртай. Харин манайхан алт гаргах үйл явцыг гол ус бохирдуулж, ширгээдэг, байгаль орчныг сүйтгэдэг нинжа нарын аргаар төсөөлдөг. Гол нуурын усанд шууд угаах хэлбэр, усаар буудаж алт гаргаж авах аргаас огт өөр дэлхийн түвшний технологийг нутагшуулах нь уул уурхайн хөгжлийн нэг үзүүлэлт. Эдийн засгийн үр өгөөж болоод байгаль орчин ээлтэй талаас нь харгалзан нуруулдан уусгах технологийг энд онцоллоо. Энэ нь хүдрээс алтыг ялган олборлох хамгийн дэвшилтэт технологи болон хөгжиж буй юм.

Нуруулдан уусгалтын талбай

Нуруулдан уусгах энэхүү технологийг манай улсын компаниуд 2014 оноос ашиглаж эхэлжээ. Одоогоор манай улсын үндсэн орд эзэмшдэг хэд хэдэн компани энэ технологийг ашиглан, алт олборлож буй юм.  Харин дэлхий нийтэд 150 томоохон компани энэ технологиор алт, мөнгө олборлож байгаа бөгөөд энэ нь дэлхийн нийт олборлолтын 17 хувийг эзэлж байна.

Хүдрийг бутлан хоргол мэт бөөнцөглөн нуруулдаж, дараа нь сулруулсан цианидын уусмалаар уусгалт хийх замаар алт, мөнгийг ялгадаг энэ технологи өвлийн -40 хэмд ч зогсолтгүй ажилладаг давуу талтай. Энэ нь тухайн уурхайн ажилчид сул зогсолт хийхгүй нийгмийн үр өгөөжтэйгээс гадна жилийн дөрвөн улиралд алт олборлох эдийн засгийн ашигтай. Нөгөө талаар энэ арга нь байгаль орчинд, ус хөрсөнд аюулгүй технологи болохыг дэлхий нийт хүлээн зөвшөөрчээ. Тухайлбал, ус хэмнэдэг давуу талтай. Хүдрийн уусгалтанд ашиглагдаж буй уусмал нь тогтмол нэгэн циклээр эргэлдэн, дахин дахин ашиглагдаг учраас ууршилтыг нөхөхөөс өөрөөр байнгын усны хэрэглээ шаардлагагүй. Мөн хөрсөнд химийн бодис нэвчин үлдэх аюулгүй. Нуруулдан уусгах талбайн хамгийн чухал хэсэг нь химийн бодис болон ууссан алтыг газрын хөрсөнд нэвчүүлэн алдахаас хамгаалсан суурь аж. Үүнийг хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологиор Тайвань улсад үйлдвэрлэсэн материал бүхий бат бөх давхар хулдаасан үеэр хийдэг байна. Зарим компани  нуруулдан уусгах талбайгаа давхар хулдаасан үе, шавар үе ба хүнд машин механизмаар нягтруулсан хөрс гэсэн олон давхар хамгаалттай хийсэн нь эрүүл хөрсөнд аюул учрахгүй давхар хамгаалалт болжээ. Энэ бүхнээс нь нуруулдан уусгах технологийг байгаль орчинд ээлтэй, хамгийн дэвшилтэт арга хэмээн тодорхойлж болно.

XVIII зуунаас эхлэн алтны салбарт ашиглагдаж ирсэн энэ технологи орчин үеийн дэвшлийг даган улам боловсронгуй болж, эдийн засгийн хувьд огт ашиггүй "хоосон” гэгдэж байсан ордуудыг ч ам.доллар болгон хувиргаж буй юм.

Алтны салбарыг ухсан нүх, овоолсон шороо үлдээдэг нинжа нараар төсөөлж болохгүй. Тэд чимх алтны төлөө байгаль орчныг сүйтгэж, хүний эрүүл мэндийн хордуулдаг ч нөгөө талд нь ХАРИУЦЛАГЫГ тэргүүн зорилго болгосон мэргэжлийн компаниуд шинэ, дэвшилтэт технологийг эх орондоо нутагшуулан, ажиллаж буй. Эдийн засгийн үр өгөөжтэй, хариуцлагатай уурхайчид алтыг нь аваад авдрыг нь хаядаггүй юм байна.

Б.Учрал