Монгол улсын нийт экспортын дийлэнх хувийг бүрдүүлэгч нүүрсний тээвэрлэлт Гашуунсухайтын хилийн боомт хүртэлх 239 км авто замаар зорчиж байна. Өмнөговь аймгийн Тавантолгой, Ухаа худаг зэрэг ордоос олборлосон нүүрсийг өдөр шөнийг үл хайхран, цаг наргүй тээвэрлсээр…

Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн зах зээл дэх нүүрсний үнэ өсч, улмаар манай улсын экспорт нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор Гашуунсухайтын авто зам ачааллаа даахаа больжээ. Гэхдээ л энэ зам манай улсын эдийн засагт нүүрсний экспортын гол ГҮҮР гэгдэж, урд хөршийг хил тулж байна. Замын нөхцөл байдлаас шалтгаалж өдөр алгасалгүй зам тээврийн осол гарч байгаа бөгөөд энэ эхний улирлын байдлаар 5 хүн энэ замд нас баржээ.

Бидний мэдэх, улс төрчдийн хэл амны бай болж байгаа Гашуун сухайтын авто замыг 2011 онд Энержи ресурс компани өөрийн хөрөнгөөр босгосон бөгөөд 10 метрийн өргөнтэй, жилд 18 сая тоннын даацтай байхаар тооцож ашиглалтад оруулсан. Улмаар 2013 онд Засгийн газрын шийдвэр гарч уг замыг төрийн өмчит Эрдэнэс Монгол компани худалдан авснаар Тавантолгойн ордод үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудын дундын зам болсон. Ингээд замын ашиглалт арчилгааг Говийн зам ХХК-д шилжүүлсэн ч тус компани нь замын арчилгааг цаг тухайд хийгээгүйн улмаас ийнхүү эвдэрч, тээврийн хэрэгсэл зорчиход улам бүр бэрхшээлтэй болжээ.

Энэ талаар Жолооч П.Хатанбаатар: "Би Тавантолгойгоос нүүрс зөөгөөд гурван жил болж байна. Нэг удаагийн удаагийн тээвэрлэлт хийхдээ 270-300 мянган төгрөг авч, 14 хоног ажиллаад 7 хоног амардаг. Уг нь Тавантолгойгоос цагаан хад хүртэл 12-13 цаг явдаг ч замын эвдрэл бол маш том саад болдог. Тэгээд замын эвдрэлээ тойрох гээд нэг тал руугаа жаахан дарахад хажуу ховил руугаа унаж байгаа юм. Зам нь хэтэрхий нарийханаас гадна маш эвдэрсэн. Засвар хийлгүй нилээн удлаа, хурдхан л засаасай” гэж ярьсан юм.

Өмнөговь аймгийн цагдаагийн газрын Ханбогд суман дахь цагдаагийн тасгийн дарга, Дэд хурандаа Д.Баярбат: "Гашуун сухайтын авто зам Өмнөговь аймгийн гурван сумын нутгаар дэмжин өнгөрдөг бөгөөд Ханбогд сумын нутагт 160 гаруй км нь байдаг. Өнгөрсөн оны 11-р сараас нүүрсний тээвэрлэлт нэмэгдэж, улмаар хилийн боомтын ачаалал ихэсч, дараалалд зогсох машины цуваа 40-50 км хүрэх болсон. Энэ замаар одоогийн байдлаар 80 гаруй компанийн 4700 гаруй тээврийн хэрэгсэл зорчиж байна. Өдөрт 1000 гаруй нүүрс ачсан машин зөрөлдөж байгаа учраас зам тээврийн осол аваарын дуудлага тасардаггүй. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын дүрмийн дагуу ачаатай талын дээд хурдыг 40 км, ачаагүй буюу Тавантолгой руу буцах чиглэлийн дээд хурдыг 50 км-ээр тогтоож өгсөн. Гэвч энэ хурдны хязгаарыг мөрддөг жолооч тун цөөнхөн. Нөгөө талдаа нүүрс тээвэрлэж байгаа тэрэгнүүд жингээрээ хурдтай явдаг учраас зогсооход ч хүндрэлтэй” гэв.

Жолоочид бие биенээ шахсанаас үүдэж замын хажуу руу унасан, тээврийн хэрэгслийн бүрэн бус байдлыг хангаагүй, гүйцэж түрүүлэх үйлдлийг буруу хийсэн, урсгал сөрсөн, нүүрс асгарсан, автомашин хоорондын зайгаа бариагүй, хурд хэтрүүлсэн зэрэг нь Гашуун сухайтын авто замд гарч байгаа ослын голлох шалтгаан болжээ. Түүнчлэн Олон улсын тээврийн стандартууд буюу жолооч 200 км тутамд 15 минут амрах, ээлжийн жолоочтой байх зэрэг нийтлэг мөрддөгдөг стандартууд мөрдөгдөх нь бүү хэл энэ тухай сонсоогүй жолооч цөөнгүй…

Жолооч О.Нэргүй: Энд бүх ажил оочер дараалалтай хийгддэг. Нүүрсээ ачих гэж оочерлоно. Монгол, Хятадын хил дээр 36-48 цаг оочерлодог. Тиймээс аль болох цаг алдахгүйгээр түргэн хугацаанд явж ганц ч гэсэн машины өмнө орохыг л боддог. Ер нь энд дүрэм, журам ч хэрэгжих боломжгүй. Жишээлбэл би ээлжийн жолоочтой байлаа гэж бодоход нэг явалтад авч байгаа 300 мянган төгрөгөө тэр хүнтэйгээ хуваах болно. Тэхээр чинь хүн өөрийн олж байгаа мөнгөө хүнтэй хуваалцахыг хүсэхгүй. Тиймээс л жолоочид ганцаараа явахыг илүү үздэг.

Жолооч П.Д: "Энэ газарт жолооч нарын эрх ашиг, эрүүл мэнд болон хөдөлмөрийн аюулгүй байдал гэж байддаггүй. Тиймдээ ч хэдэн арван хүн энэ замд осолдож, амь нас эрүүл мэндээрээ хохирдог. Наад захын жишээ хэлэхэд Хятад эзэнтэй машины Монгол жолооч осолд өртлөө гэж бодоход машиныг нь 2-3 хоногт засаад буцаагаад тээвэрт явуулдаг хэрнээ жолоочид нөхөн төлбөр огт өгдөггүй. Ер нь бол энд ямар ч зохицуулалт үйлчилдэггүйгээс болж Монгол иргэд хөдөлмөрийн мөлжлөгөд автсаар удаж байна. Яахав улс орон хямралтай гээд ажилгүй гэртээ хэвтэж байхын оронд арай илүү мөнгө олж байгаа юм чинь гээд л энд ирж ажиллаж байна” хэмээн ярьлаа.

Жолоочид хэдий богино хугацаанд тээвэрлэлт хийнэ, тэр чинээгээрээ олон удаа явах учраас өдөр шөнөгүй давхиж, өмнөд хил хурд нэмэн давхилдана. Гагцхүү шөнө унтахгүй, замаа туулахын тулд элдэв зүйл хэрэглэх тэр дундаа МИМИ гэх бодисыг сэргээш байдлаар хэрэглэдэг гэх мэдээлэл ч байгаа юм.

МИМИ-Г НЭВТРҮҮЛЭХИЙГ ХОРИГЛОСОН Ч ХЭРЭГЛЭСЭН ХҮНД ХҮЛЭЭЛГЭХ ХАРИУЦЛАГА БАЙХГҮЙ

Энэ талаар Өмнөговь аймгийн цагдаагийн газрын Ханбогд суман дахь цагдаагийн тасгийн дарга, дэд хурандаа Д.Баярбатаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

– Нүүрс тээвэрлэдэг жолоочид шөнө унтахгүй, ядрахгүй байхын тул МИМИ гэх бодис хэрэглэдэг гэх юм. Танай тасагт энэ талаар шалгаж байсан хэрэг зөрчил байгаа юу?

Энэ бодис хэдэн жилийн өмнөөс л манайд орж ирсэн юм шиг ярьдаг. Гэхдээ 1992 онд БНХАУ-тай хиллэсэн боомтууд нээгдснээр орж ирэх болсон. Тухайн үед хүмүүс анзаардаггүй, мэддэггүй байсан бол 2009-2010 оны үед нүүрс тээвэрлэдэг жолоочдын 50 гаруй хувь нь хятад жолоочид болсон. Тэр үед л энэ бодисын хэрэглээ ихэсч, улам дэлгэрэх болсон юм. Өмнөговь аймаг ӨМАЗО-ны Баяннуур аймаг хиллэж байгаа бөгөөд тус аймагт энэ бодисыг мэддэггүй хүн байхгүй. Бараг энгийн хэрэглээ болчихсон. Манайд сүүлийн 2-3 жилд яг энэ төрлийн 10 гаруй хэрэг шалгагдаж, 5 нь шүүхээр шийдэгдсэн.

– Энэ төрлийн бодис хэрэглэсэн эсэхийг шинжилгээгээр тогтоож болдог уу?

Энгийн нүдээр хараад мэдэгдэхгүй. Нарийн шинжилгээнд хамруулаад ч мэдэгддэгүй юм байна лээ. Саяхан аймгийн цагдаагийн хэлтэс рүү нэг жолооч залгаад "Нүүрс тээвэрлэж яваад хоёр хүн дайрчихлаа” гэж дуудлага өгсөн. Дуудлагын дагуу манай тасгийн алба хаагчид очиход нас барсан хүн байгаагүй. Тэр жолооч хий юм хараад машинаа хажуугийн далан руу унгасан байсан. Жолоочийг нарийн шинжилгээнд хамруулахад янз бүрийн бодис хэрэглэсэн нь тогтоогдоогүй. Тухайн жолооч олон хоног нойр, хоолгүй явснаас болж энэ осол гарсан. Тэхээр юу гэж хэлэх гээд байна вэ гэхээр МИМИ гэдэг бодисыг хэрэглэсэн ч тухайн хүний цуснаас илрэхгүй.

Сүүлийн жилүүдэд тус бодисын хэрэглээ нэмэгдсэн учраас БНХАУ зохих хэмжээнээс хэтрүүлэн хэрэглэхийг хоригложээ. Харин манай улсын хувьд тавдугаар сарын 11-ний өдөр хуралдсан УИХ-ын чуулганы үеэр Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг хэлэлцэхдээ МИМИ бодисыг хилээр оруулж ирэхийг хориглосон заалт оруулжээ. Хэдийгээр хилээр нэвтрүүлэхийг хориглосон ч хэрэглэсэн этгээдэд хүлээлгэх хуулийн хариуцлага орхигдоод байгаа юм. Учир нь энэ бодисыг эмийн түүхий эд хэмжээн тодорхойлсон тул хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэгт хамааруулах боломжгүйг тодотгож байна.

Гашуунсухайтын ТӨМӨР ЗАМ жолоочдын АЙДАС

Тавантолгойн ордоос Цагаан хадны хилийн боомт хүртэл төмөр зам барих ажлыг эхлүүлээд багагүй хугацааг өнгөрч байгаа ч хийгдсэн ажил нь тун маруухан. Хэрэв төмөр зам тавигдах юм бол нүүрс тээвэрлэлт нэмэгдэх, бензин, шатахуун хэмнэх, хөрөнгө оруулагчдын сонирхол нэмэгдэнэ зэрэг давуу талыг нь тоочоод барашгүй. Нөгөө талдаа төмөр замтай болвол хэдэн мянган жолооч ажлын байргүй болж, Монголын ядуу айл өрхийн тоо хэдэн мянгаар нэмэгдэх болно гэж тээвэр хийж буй жолоочид ярьж байлаа.

Энэ талаар Жолооч О.Нэргүй: "Уг нь төмөр зам тавигдах юм бол шороо тоос босохгүй, байгаль орчиндоо ээлтэй гээд сайн тал байгаа л байх. Гэхдээ төмөр замын эхний хохирогчид нь бид болно. Энд нүүрсний машин барьж байгаа хэдэн мянган жолооч ажилгүй болж, ажилгүйчүүдийн тоог л нэмнэ. Тэгээд өдөрт 1000 вагон нүүрс тээвэрлэж чадах уу? Одоо 1000 бүү хэл түүнээс олон машин өдөрт нүүрс тээвэрлэн сүлжиж байна” гэж ярьлаа.

Газар доорх баялагаараа эдийн засгаа тэжээж байгаа манайх шиг улсад төмөр зам зайлшгүй хэрэгтэй. Өнөөдрийг хүртэл төмөр замын асуудлаа шийдэж чадахгүй байгаа болохоор хөрөнгө оруулагчид цааргалсаар байгааг бид мэднэ. УГ нь Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт эдийн засгаа тогтворжуулж, хямралыг даван туулахын тулд уул уурхайн томоохон төслүүдээ урагшлуулж, тэнд хөрөнгө оруулалт татна гэж байсан. Тиймээс уул уурхайг хөдөлгөхийн тулд ТӨМӨР ЗАМ-ыг нэн даруй барих шаардлагатай байна. Гэхдээ Тавантолгойгоос хилийн боомт хүртэл өөрийн амь нас, эрүүл мэндээ үл хайхран хэдэн төгрөг олох гэж зүтгэж яваа Монгол иргэдээ мартаж болохгүй.

БЭЛТГЭСЭН: Э.МӨНХ-ЭРДЭНЭ