Металлыг ялгах
Хүдрийг газар доороос малтаж гаргах нь үйл ажиллагааны зөвхөн хагас нь. Хайлуулах болон боловсруулах үйлдвэрүүдэд хийдэг боловсруулалт нь өртөг өндөртэй, хариуцлага ихтэй ажил байдаг.
Боловсруулалтын тээрэмдэх үйл ажиллагаа нь анхны бутлалтаас эхэлдэг бөгөөд тэслэгдсэн хүдэр доош унаж, цааш бутлалтад орж, дараа нь хөнтөрч хөмөрдөг утгуур шанагаар гадаргуу руу зөөж байхаар зохион байгуулагдсан байдаг.
Хоёрдогч бутлуур нь анхдагч бутлуураас ирсэн том хэмжээтэй хүдрийг олон дахин буталж жижиглэх үүрэгтэй. Умард Америкт шовгор буюу конусан бутлуурыг өргөн ашиглаж байна. Энэ нь эргэлдэх бутлуурын нэг төрөл боловч түүнийг сольж хадархаг чулуулгийг жижиг хэмжээтэй бутлах зориулалттай конусан нь бутлуур юм
Доргионы хяналтын дэлгэцнүүд нь бутлах байгууламжаас ирж буй эцсийн бүтээгдэхүүний хэмжээг хянах зориулалттай. Энэ нь бутлуурт орж туузан конвейерээр тээвэрлэгдэнэ. Нээлхийгээр унаж байгаа хүдрийг бага хэмжээт хүдэр гэж нэрлэх ба бутлуурт дахин орж ялгагдан туузан конвейерээр дамжиж, цааш тээрэм рүү очно. Нээлхийгээр чөлөөтэй унаж багтахгүй хэт том хүрдийг овор ихтэй гэж нэрлэдэг бөгөөд тэр нь дамжуулах конвейерийн туузаар дахин бутлалтад ордог. Ийм хүдрийг «эргэлдэх ачаа» гэж нэрлэдэг.
хуримтлагдахаас урьдчилан сэргийлж, түүнийг арилгаж байх зориулалттай байдаг.
Хүдэр нь агуулах савнаас усны хамт бутлах үйлдвэр буюу цехийн байгууламжинд байх анхдагч нунтаглах тээрэмд орно. Үүнийг нунтаглан тээрэмдэх төхөөрөмж гэдэг ба тэр нь нэг ба түүнээс дээш тооны бөмбөлгөн болон хоолойн бутлуур үйлдвэрээс бүрддэг. Бутлах үйлдвэр тус бүрт нунтаглах тээрэм болон түүний бөмбөлгөн шаар ба нарийн саваа хэлбэртэй бутлуур эргэлдэнэ. Эдгээр ган бөмбөлөг нь ган саваа дахь нунтаглалтын үйл явцыг идэвхжүүлдэг.
Хүдрээс алтыг ялгах олон арга замыг зуун зууны турш нээн хэрэглэсээр ирсэн байна. Калифорнийн дөчин ес буюу Рокер нь асар их дуу чимээтэй нунтаглагч байсан. 19-р зууны үеийн бутлах үйлдвэрээс авахуулаад цианидын уусмалаар хүдрээс, алт уусган ялгах сонгомол аргууд нь энд хамарч байна.
Холимог металлын хүдрийг нэлээд олон шаттай баяжуулалтын явцад гарган авдаг. Учир юу гэвэл, холимог металлын хүдэр нь төмөрлөг хүхрийн эрдсийг агуулж байдаг тул хамгийн чухал шаардлага нь хүхрийг төмөрлөгөөс салгах, дараа нь байгаль орчинд хохирол учруулахгүй байхаар  нотлох ёстой юм.
Ачихын өмнө металл агуулагч буюу баяжмал хэмээх бүтээгдэхүүнээс усыг нь зайлуулдаг. Үүнийг шахах шүүлтүүрээр ердийн байдлаар хийдэг. Энэхүү усгүйжүүлэх үе шатыг хэрэв ачих зай их хол бол баяжмалын жинг хорогдуулах, бас өвлийн улиралд тэдгээрийг /тухайлбал төмөр замын машин/ тээвэрлэх үед хөлдөхөөс сэргийлэх зорилгоор хийдэг.
Хөөсрүүлэлтийн аргыг алтны хөөсрүүлсэн баяжмал гаргах зорилгоор ашиглаж, түүнийгээ дараа нь цианидаар боловсруулдаг болжээ. Энэхүү аргыг тухайн металлын ширхэглэл маш бага, түүнчлэн хүхэр эсвэл хүнцэл агуулсан эрдсүүдтэй нягт холбогдсон байвал голдуу хэрэглэдэг. Ийм маягаар жишээ нь тээрмийн 300 тонн /330 тон/ хүдрээс 10 тонн/11 тон/ алтны баяжмалыг гарган авч болохоор байна. Ийм баяжмал нь цаашид цэвэршүүлэхэд илүү дөхөмтэй болдог.
Дээр тодорхойлсон хөөсрүүлэн баяжуулах аргаас үнэндээ маш өөр, хүдэр болон эрдсүүдийг хөөсрүүлэн баяжуулах өөр нэгэн арга бол хүндийн жингээр живүүлэн баяжуулах арга байдаг. Үүнд олборлосон чулуулаг дахь төрөл бүрийн эрдсийн хувийн жингийн зөрүүгээр хүдрийнхээ баяжмалыг гаргаж авах явдал юм.
Бүх төмөрлөг эрдсүүд ямар нэгэн хэмжээгээр өөртөө соронзон чанар агуулдаг тул зарим доогуур чанартай төмрийн хүдрийг соронзон ялгагч ашиглан гаргаж болдог. Энэ технологид 30%-иас бага төмрийн агуулгатай хүдрийг ус холин сайн тээрэмддэг. Нунтагласан хүдэртэй шингэн буюу зутанг дараа нь эргэлдэх соронзон дамар дээгүүр явуулж, уг дамарт соронзон төмрийн эр дсүүд наалдаг байна. Тэдгээрийг хусаж аваад, усны хамт байгаа хэрэггүй хэсгийг гаргаж зайлуулдаг. Соронзонтой хэсгийг усгүйжүүлж шүүдэг боловч баяжсан бүтээгдэхүүн нь ган хайлуулах үйлдвэрийн агааржуулсан
зууханд хэрэглэхэд хэтэрхий нарийн учир түүнийг үрэл болгон хольж тавган дээр буюу эсвэл дамар дотор өнхрүүлэн бөмбөлөг хэлбэрийн хорголжингууд болгодог.
ашигладаг.
Уул уурхайн аж үйлдвэр нь бусад салбарын адил хүдэр боловсруулах, эрдэс болон металлыг үр өгөөжтэй, хямд төсөр зардлаар гаргахын төлөө ажилладаг. Уусган баяжуулах буюу гидрометаллургийн процесс нь уран болон бусад металлыг гарган авах зориулалттай болно.
Сүүлийн жилүүдэд уусгах болон электролизийн (Электролитын уусмалаас металлыг гарган авах явц. SX-EW) арга нь ялангуяа зэсийн уурхайнуудад
хэрэглэгддэг хамгийн алдартай гидрометаллургийн арга болжээ. Энэ аргын гол онцлог бол уусмал дахь зэс электролизын аргаар цэвэршин гарах явдал юм. Бага агуулгатай нуруулдсан болон овоолсон хүдрийг хүчлээр уусгах арга нь үр ашигтай, харьцангуй хямд төсөр арга юм.
Ромын эзэнт гүрний үед металл агуулсан сульфидын хүдэр нь хүчилтөрөгч болон устай урвалд ордог аргыг мэддэг байсан бөгөөд ялангуяа хүдрээс цэвэр зэс гарган авахад хэрэглэж байжээ. Энэхүү урвалд оряс буй бодисыг микроскопоор хараад thiobacillus ferroxidans хэмээгдэх бичил биет болохыг тодорхойлсон байна Энэ нэг эст бактер сульфидын эрдсийг задалж, металлыг сульфат, сульфид байдлаар уусмал болгож хүхэр ба хүхрийн сул
хүчлийг ялгаруулж, тунасан төмөрлөгийг үлдээнэ. Одоо энэхүү бактерийн уусгалтыг уурхайгаас шүүрүүлсэн ус болон хөрсний усыг ашиглан голдуу зэс ба ураныг гарган авч байна. Бактерийн уусгалтын өвөрмөц энэ аргыг ялангуяа баруун өмнөд Америкт бага агуулгатай зэсийн хүдрийг, овоолгыг уусгахад ашиглаж байгаа ба орчин үед туршилт судалгааны ажлыг улам бүр эрчимжүүлснээр уурхайн эдийн засгийн үр ашгийг дээшлүүлэхэд ихээхэн түлхэц өгсөн.
Хөөсрүүлэн баяжуулах эсвэл физикийн өөр аргаар хүдрээс ялган авсан холимог металлын баяжмалуудыг хайлуулагч үйлдвэр рүү зөөн аваачиж, тэдгээрт агуулж буй металлыг илүү цэвэршүулсэн байдлаар гаргаж авдаг. Хайлуулах гэдэг нэр томъёо нь дулааны тусламжтайгаар тухайн металлын хайлах температурыг ашиглан баяжмалаас ялгаж авах төвшинд хүргэдэг пирометаллургийн үйл ажиллагааг хэлдэг.
Шаралтаас гарсан бүтээгдэхүүнийг кальцин гэнэ. Бидний авсан жишээнд түүний зэсийн агуулга 31 орчим хувь хүртэл өссөн байх болж байна.
Дараа нь кальциныг флюс маягийн нэмэлт хольц болох урвалж бодисуудтай холино. Төрөл бүрийн нэмэлт хольц флюсийг эрдсийн янз бүрийн найрлагатай хүдрүүдэд хэрэглэдэг. Тухайлбал, цахиурыг (силикат) шохой ихтэй хүдэрт хэрэглэдэг.
Цаашид зэсээ зөөлөн галаар халааж анод гэж нэрлэгдэх хэвэнд цутгана. Эдгээр нь цаашид ачигдан электролизийн аргаар цэвэршүүлэгдэхээс гадна түүнд агуулагдах үнэт металлын хэсгийг ялган авдаг.